Η ΣΙΝΑΣΟ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ

Ένα πολύ ξεχωριστό κομμάτι της Καππαδοκίας

Οι πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό είναι όλα από το αρχείο του Κου Βλασιάδη Κυριάκου. Τον ευχαριστώ προσωπικά για την ευγενική παραχώρηση του υλικού.

Η Σινασός βρίσκεται σε μια πανέμορφη τοποθεσία στην καρδιά της Καππαδοκίας,

Στην κεντρική Μικρά Ασία. Απέχει 350 περίπου χλμ. νοτιοανατολικά από την Άγκυρα, και 45 περίπου χλμ. νοτιοδυτικά από την Καισάρεια. Το έδαφος της Καππαδοκίας προέρχεται από ηφαιστειακή λάβα του ανενεργού πλέον, ηφαιστείου στο Αργαίον όρος. Η περιοχή είναι γεμάτη με κωνόλιθους διαφόρων σχημάτων που λαξεύτηκαν στη διάρκεια των αιώνων από το χρόνο, τις καιρικές συνθήκες αλλά και τους ανθρώπους. Κατοικίες, σκήτες, μοναστικά κέντρα, σκαλιστές στα βράχια εκκλησίες με σημαντικές αγιογραφίες, πολιτείες ολόκληρες σκαμμένες στο υπέδαφός της, σώζονται μέχρι και σήμερα.

Σχετικά με το ιστορικό παρελθόν της Σινασού υπάρχουν λιγοστά τεκμηριωμένα στοιχεία. Η πα­λαιότερη αναφορά για τη Σινασό, βρίσκεται σ’ ένα οθωμανικό κατάστιχο του 1476, με το όνομα Sίnasoun. Το όνομά της, κατά την επικρατέστερη άποψη, το πήρε από τη σημιτική λέξη Σιν που σημαί­νει ήλιος και το καταληκτικό -ασσός, που σημαίνει πόλις. Δηλαδή Σινασός = Ηλιούπολη.

Η Σινασός ήταν ένα από τα 14-15 ελληνόφωνα χωριά της Καπ­παδοκίας, οι Σινασίτες δε είχαν έντονο το χριστιανικό ορθόδοξο συναίσθημα, αλλά και ισχυρό εθνικό φρόνημα από την ελληνική καταγωγή τους. Από μεταγενέστερες πηγές γνωρίζουμε ότι από το 1769 τη διοίκηση της Κοινότητας ασκούσαν αρμονικά, δύο δημογεροντίες, Ελληνική και Τουρκική, των οποίων τα μέλη ήταν εκλεγμένα από την κοινότητα. Η ελληνική Δημογε­ροντία είχε πολλές αρμοδιότητες, μέχρι και την απονομή δικαιοσύνης, αφού μπορούσε να επιλύσει και προσωπικές διαφορές αλλά και ποινικά ζητή­ματα, όπως π.χ. δίκασε οθωμανό βιαστή και τον έστειλε εξορία. “Κράτος εν κράτει” δηλαδή! Επίσης η Δημογεροντία κατήρτιζε Κανονισμούς για όλα τα θέματα που είχε ανάγκη η Κοινότητα, όπως για την Γέννηση, την Βάπτιση, τον Αραβώνα, τον Γάμο, τις Εορτές, τα Πανηγύρια κ.λ.π.

Η ευσέβεια, χαρακτηριστικό των κατοίκων της, εν γένει Αγιοτόκου Καππαδοκίας, ήταν πολύ έντονη και στους Σινασίτες. Στην κωμόπολη υπήρχαν δύο ενο­ριακοί ναοί, των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (στο “Μισιχώρ”, στην κεντρική πλατεία του χωριού, όπου τα τελευταία χρόνια ο Παναγιότα­τος Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος τελεί Θεία Λειτουργία), και των Αγίων Ταξιαρχών, που δεν υπάρχει πλέον. Tο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου που ήταν ο πολιούχος, της Σινασού, που ήταν διώροφο λαξευμένο σε τεράστιο κωνόλιθο, και το οποίο αναστηλώθηκε το 2012, καθώς και περί τα 40 παρεκκλήσια, άλλα κτιστά και άλλα σκαλιστά, όπως π.χ. το σκαλιστό τριώροφο υπόγειο του Αγ. Βασιλείου, μέσα και γύρω από το χωριό, τα περισσότερα από τα οποία ήταν ιδιωτικά. Στα περισσότερα σπίτια ,υπήρχε ιδιαίτερος χώρος, το Εικονοστάσι, με τις εικόνες της οικογένειας, που ήταν χώρος προσευχής.

Η γεωγραφική θέση και οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν, ωθούσαν τους Σινασίτες από την ηλικία των 12 ετών περίπου, μετά το Σχολείο, να ξενιτεύονται στην Κωνσταντινούπολη, όπου εργάζονταν σκληρά. Ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο του μαύρου χαβιαριού, (για το οποίο είχαν και το μονοπώλιο με ειδική Συντεχνία και Καταστατικό), αλιπάστων, εδώδιμων αποικιακών, τροφοδοσίας πλοίων, χρωμάτων, ναυτιλιακών ειδών κ.λ.π. Ήταν πράγματι πολύ επιτυχη­μένοι επιχειρηματίες. Τα οικονομικά οφέλη τους τα διέθεταν, όχι μόνο για τις οικογένειές τους που ζούσαν στο χωριό, αλλά και για την Κοινότητα, όπως το κτίσιμο εκκλησιών, σχολείων, κοινοτικών έργων, δωρεάν ιατρο­φαρμακευτική περίθαλψη και ενίσχυση των απόρων και αναξιοπαθούντων συμπολιτών τους, Χριστιανών ή Οθωμανών.

Οι Σινασίτες , με την ευρύτητα πνεύματος που τους διέκρινε, είχαν αντιληφθεί από πολύνωρίς την σπουδαιότητα της Ελληνικής εκπαίδευσης για την οποία διέθεταν το μεγαλύτερο κονδύλι του κοινοτικού προϋπολογισμού. Στη Σινασό μιλούσαν άπταιστα την ελληνική γλώσσα όπως ακριβώς στην Ελλάδα, ενώ μάθαιναν την τουρκική σαν δεύτερη γλώσσα και την Γαλλική.

Το 1821 συστάθηκε, με Σιγίλιο του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’, το περίφημο Αρρεναγωγείο της Σινασού που ήταν από τα λαμπρότερα εκπαιδευτήρια της Καππαδοκίας και αργότερα, το 1869, ιδρύθηκε το Παρθεναγωγείο, επειδή πίστευαν ότι η μορφωμένη μητέρα διαμορφώνει σωστά παιδιά. Σχολική Επιτροπή προσλάμβανε δασκά­λους και δασκάλες κυρίως από την Ελλάδα. Η εκπαίδευση δε , ήταν δωρεάν και υποχρεωτική για όλα τα Σινασιτόπουλα.

Το όνειρο των ξενιτεμένων Σινασιτών και τα αρχοντικά σπίτια!!

Όνειρο όλων των ξενιτεμένων ήταν να επιστρέψουν καταξιω­μένοι στην πατρίδα τους όπου έκτιζαν πολυδάπανα αρχοντικά υψηλής αισθητι­κής και αρχιτεκτονικής σπουδαιότητας, με εξαιρετικές εσωτερι­κές τοιχογραφίες, σκαλιστά διακοσμητικά , φορούσια, μαιάνδρους, δικεφάλους αετούς, μοναδικές εξώθυρες κ.λ.π. Ένα τμήμα από τα σπίτια ήταν σκαλισμένο στο μαλα­κό βράχο και το υπόλοιπο, κυρίως η πρόσοψη, το έκτιζαν σταδιακά ανάλογα με τις ανάγκες της οικογένειας.

Σήμερα η Σινασός έχει χαρακτηρι­σθεί διατηρητέος οικισμός από την UNESCO , αλλά τα περισσότερα αρχοντικά μετατρέπονται σε πανσιόν για τουριστικούς λόγους. Τα κτήρια που έχουν διασωθεί αλλά και αυτά που είναι ερειπωμένα, μαρτυρούν τον πολιτισμό των παλαιών Ελλήνων κατοίκων της.

ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΟΥΣ

Ο κύριος Κυριάκος Βλασιάδης μας αναφέρει για τους χορούς:

Η κληρονομιά των δημοτικών τραγουδιών της Σινασού ήταν αρχαιοτάτη. Ως γνωστόν, η Καππαδοκία υπήρξε η κατ’ εξοχήν ακριτική περιοχή του Βυζαντίου και η χώρα του Βασιλείου Διγενή – Ακρίτα. Επομένως και στη Σινασό – κατ’ αρχάς – έχουμε πολλά ακριτικά τραγούδια, αλλά και διάφορα άλλα που αναφέρονται σε πολλές κοινωνικές καταστάσεις και στιγμές της καθημερινής ζωής. Άλλα τραγούδια ήταν καθαρά σινασίτικα και άλλα προέρχονταν από πολλές περιοχές του Ελληνισμού, στα οποία οι Σινασίτες τους είχαν δώσει διαφορετική μελωδία, δική τους, πιο βυζαντινότροπη.

Αυτό όμως που χαρακτηρίζει τα τραγούδια της Σινασού, είναι η Ελληνικότητά τους, πράγμα που οφείλεται στο γεγονός ότι η Σινασός ήταν ένα από τα λίγα ελληνόφωνα χωριά της Καππαδοκίας.

Έχουμε τραγούδια, Ακριτικά, πατριωτικά, δραματικά, φιλοσοφικά, νοσταλγικά, ειδυλλιακά, ερωτικά, ευτράπελα, γαμήλια, παιδικά, θρήνους, μοιρολόγια, νανουρίσματα κ.λ.π. Επίσης κάλαντα, όπως τα εξαιρετικά λόγια πρωτοχρονιάτικα κάλαντα: Γέρος φτωχός εκάθητο, σ’ ενός σπιτιού την πόρτα, δυσένδυτος τρισένδυτος και πάλι κρυωμένος … τα οποία είναι πολύ παλαιά και προφανώς τα έγραψε κάποιος Σινασίτης διανοούμενος, ιερέας, δάσκαλος κ.λ.π.

Όργανα στη Σινασό είχαν το κλαρίνο, το βιολί και το ντέφι. Προφανώς, στα παλαιότερα χρόνια να υπήρχαν άλλα όργανα, όπως π.χ. ο Κεμανές, (Καππαδοκική λύρα). Στα μικρά οικογενειακά γλέντια, τα τραγούδια των Σινασιτών συνόδευε, σχεδόν πάντα, το ντέφι που το έπαιζαν γυναίκες. Κλαρίνο και βιολί έφερναν μόνο σε μεγάλες γιορτές και Πανηγύρια.

‘’Απλές αναφορές υπάρχουν σε κείμενα διαφόρων συγγραφέων γύρω από τους χορούς της Σινασού και, είναι γεγονός, ότι όλοι οι παλαιότεροι έκαναν απλή καταγραφή των χορών, χωρίς να αναφέρουν λεπτομέρειες σε σχέση με τα διάφορα είδη, τα βήματα κλπ., για κανένα χορό ξεχωριστά. Συγκεκριμένα, έγραψαν μόνο για τους κυκλικούς, κλειστούς χορούς και για την ισχυρή πιθανότητα αυτοί να προέρχονται από τους κύκλιους χορούς των αρχαίων Ελλήνων. Πώς, όμως, χορεύονταν, με πόσα βήματα και άλλες λεπτομέρειες, δεν μπορέσαμε να βρούμε στην παλαιότερη βιβλιογραφία.

Εμείς που ανήκουμε στη δεύτερη και τρίτη γενιά Σινασιτών, μάθαμε τους σινασίτικους χορούς από τους γονείς μας, αλλά κυρίως από τον αείμνηστο Καθηγητή και επί σειράν ετών Πρόεδρο του Σωματείου μας Λάζαρο Τακαδόπουλο, ο οποίος ,προσπαθούσε να μας τους διδάξει στις χοροεσπερίδες και στις κατασκηνώσεις μας.

Οι Σινασίτισσες χόρευαν σε κάθε ευκαιρία, κυρίως, τις Απόκριες, σε πανηγύρια, σε θρησκευτικές και ονομαστικές γιορτές, σε γάμους, σε αρραβώνες και, γενικά, σε κάθε περίσταση κεφιού και γλεντιού.

Οι κυκλικοί χοροί που μάλλον προέρχονται από τους Κύκλιους χορούς των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι τους χόρευαν γύρω από βωμούς, χορεύονταν μόνο από γυναίκες, με τα ελληνικότατα δημοτικά τραγούδια της Σινασού, ενώ, υπάρχουν και 3-4 παραλλαγές, όλες τους σε κλειστό κύκλο.

Ο βασικός κυκλικός χορός, συνοδεύεται από το πλέον αγαπημένο τραγούδι των Σινασιτών ¨Μαλαματένιος αργαλειός. Πρώτη παραλλαγή του χορού, είναι με το ¨Πάγω στου Προύσσας τα βουνά¨

Δεύτερη παραλλαγή είναι με το ¨Απόψην-απόψην τα μεσάνυκτα. Άλλη παραλλαγή είναι με το ¨Σήμερις η σημεριανή”.Πάνω σε αυτές τις παραλλαγές του κυκλικού χορού, χορεύονταν τα περισσότερα τραγούδια της Σινασού.

Είναι επίσης σημαντικό να πούμε, ότι, μόνο στη μικρή Σινασό, στα βάθη της Ανατολής, χόρευαν αρκετά τραγούδια με τον πανελλήνιο Συρτό, (π.χ. ¨Ζουρλαίνομαι-ζουρλαίνομαι¨, ¨Εσύ που σέρνεις το χορό¨, ¨Μηλίτσαμ’ πούσαι στο γκρεμό¨, ¨Μπάτε κορίτσια στο χορό¨ κ.α.). Στους συρτούς μπορούσαν να συμμετέχουν και άνδρες. Όλοι οι χορευτές κρατούσαν μαντήλια, για ευνόητους λόγους, αλλά, ο κύκλος του χορού ήταν ανοικτός. Είχε δε, τα βήματα του καλαματιανού! Υπάρχει και ένα τραγούδι που χορευόταν με αντικρυστό, το ¨Μπρε Μανώλη, μπρε λεβέντη¨, μόνο από άνδρες φυσικά !

Οι κυκλικοί χοροί ήταν αργοί, σεμνοί και με τα χέρια πιασμένα χαμηλά στις παλάμες, τα οποία οι χορεύτριες κινούσαν εμπρός και πίσω με τον ρυθμό του τραγουδιού. Πιστεύουμε, ότι η κίνηση αυτή των χεριών είναι καθοριστική, διότι δίνει τόσο το μέτρο, όσο και τον ρυθμό του χορού.

Πάντως δεν χρησιμοποιούσαν όργανα, αλλά, τους χορούς συνόδευαν τραγουδώντας οι χορεύτριες και ο περίγυρος, πιθανόν επειδή δεν υπήρχαν όργανα στο χωριό και οι Σινασίτισσες ήθελαν να χορέψουν και να διασκεδάσουν, μια και ο χορός ήταν βίωμα για αυτές. Τα ακριτικά τραγούδια δεν χορεύονταν, αλλά, πολλές φορές, από άγνοια ίσως, ή απλά από τη διάθεση που είχαν για χορό, χόρευαν και με αυτά. Θα πρέπει να τονιστεί, εδώ, ότι χορούς μάθαιναν τα παιδιά και στο σχολείο!

Όμως, εκτός από τους ελληνικούς χορούς, στη αλησμόνητη Σινασό, χόρευαν και δύο χορούς με τουρκικά τραγούδια, ίσως επειδή δεν ήθελαν να τα εξελληνίσουν, ή και από απλή ανάγκη. Διότι γνωρίζουμε τον φόβο για τις αντιδράσεις των Τούρκων, που απαγόρευαν τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και παράδοσης. Πολλά τραγούδια των Καππαδόκων, εξ’ ανάγκης, ήταν στην τουρκική γλώσσα, γιατί μόνο έτσι τους επέτρεπαν να τα χορεύουν.

Οι άνδρες, λοιπόν, στη Σινασό, χόρευαν στα γλέντια και στις γιορτές τους, το γνωστό σε όλη την Καππαδοκία ¨Κόνιαλη¨, δηλαδή τον χορό των ¨κουταλιών¨, έναν αντικριστό χορό, όπου οι χορευτές κρατούσαν στα χέρια τους από δύο ξύλινα κουτάλια, που τα κτυπούσαν στο ρυθμό της μουσικής. Χόρευε ένα μόνο ζευγάρι. Όλη η ομορφιά του χορού φαίνεται στον αυτοσχεδιασμό, στις πολλές φιγούρες, στις κινήσεις των χεριών και στο προσωπικό ύφος του κάθε χορευτή. Χορός επίδειξης για τους άνδρες! Οι γυναίκες στη Σινασό δεν χόρευαν κουτάλια σε ανοικτούς χώρους, αλλά, μόνο σε σπίτια , σε ονομαστικές εορτές.

‘’ Δεν θυμόμαστε τονίζει ο κος Βλασιάδης, Σινασίτισσα πρώτης γενιάς που να χόρευε τον Κόνιαλη, κάτι που είναι χαρακτηριστικό της Σινασού και που θα πρέπει να το κρατήσουμε. Τα πλέον αγαπημένα τραγούδια για τα κουτάλια, ήταν τα τουρκικά ¨Παστουρμά¨ (το γνωστό κυπριακό ¨Βράκα¨), το ¨Ατσμαλάριμ¨, κ.α. ‘’

Οι Σινασίτισσες χόρευαν και τον ¨μοναδικό¨ αντικριστό Ίσο. Και λέμε μοναδικό, γιατί έτσι χορευόταν μόνο στην Σινασό και στα γειτονικά χωριά Τζαλέλα και Ποτάμια, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Δεν βρίσκουμε μαρτυρίες που να φανερώνουν ότι τον χόρευαν και σε άλλα μέρη της Καππαδοκίας. Χορευόταν μόνο από γυναίκες, και αυτός με τουρκικά τραγούδια (π.χ. ¨Ντέβελι¨, ¨Γιαρ-γιαρ αμάν¨, ¨Έντιμ-γιάριμ¨, κ.ά.), μόνο σε κλειστούς χώρους και όχι δημοσία. Τις περισσότερες φορές, οι χορεύτριες δεν κρατούσαν τίποτε στα χέρια τους και είχαν ενωμένα τα τρία πρώτα δάκτυλα, όπως κάνουμε το σταυρό μας. Σπάνια κρατούσαν ζίλια ή ξύλινα κουτάλια, αλλά αυτό δεν εθεωρείτο ηθικό! Χόρευε πάντα ένα μόνο ζευγάρι. Ο Ίσος δεν είχε περιττά βήματα και κινήσεις˙ ήταν χορός σοβαρός, λιτός και απέριττος σαν ιεροτελεστία, ενώ, η χορεύτρια κρατούσε το σώμα της στητό σαν Καρυάτιδα. Τα χέρια της λυγισμένα, με τον αγκώνα στο ύψος του προσώπου, σαν να θέλει να κρυφθεί από τα ξένα μάτια, εναλλάσσοντας αργά, το ένα χέρι ψηλά και το άλλο κάτω και ελαφρά προς τα πίσω. Η κίνηση αυτή, κατά την άποψή μας, πρέπει να εμπεριέχει νοήματα φιλοσοφικής υφής, όπως η “ένωση’’ του επιγείου με τον ουράνιο κόσμο…

Κάντε εδω ξενάγηση στην Αγία Σοφία με Έλληνα ξεναγό που ζει στην Πόλη

Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του Ίσου είναι ότι οι χορεύτριες δεν κάνουν σούστα (δηλαδή, πάνω-κάτω το κορμί τους), αλλά σύρουν, γλιστράνε τα πόδια τους στηριζόμενες πότε στο ένα και πότε στο άλλο. Στο τέλος δε του τραγουδιού, οι χορεύτριες κάνουν μια μικρή υπόκλιση μεταξύ τους, πιάνοντας η καθεμία τα χέρια της μπροστά και χαμηλά, δείγμα ευγένειας, πολιτισμού και αλληλοσεβασμού. Είναι χορός περήφανος, και αποπνέει χάρη, αλλά και σεμνότητα. Συνοδευόταν, συνήθως, από βιολί, κλαρίνο και ντέφι. Όταν, όμως, συνοδευόταν μόνο από ντέφι, τότε τραγουδούσαν οι χορεύτριες αλλά και ο περίγυρος. Πολλές φορές, όταν χόρευαν ανύπανδρες γυναίκες, ο χορός γινόταν ένα είδος ¨νυφοπάζαρου¨. Τσακωμοί και φασαρίες πάνω στο χορό δεν υφίσταντο, αφού υπήρχε αλληλοσεβασμός σύμφωνα με τη χριστιανική αγωγή που διέκρινε τους Σινασίτες, εκτός από μερικά αθώα πειράγματα. Σεβασμός υπήρχε -επίσης- και από την πλευρά των Τούρκων.Πιθανόν, η τελευταία Σινασίτισσα, από την πρώτη γενιά που χόρευε τον Ίσο, να ήταν η αείμνηστη Ελένη Περσία-Μακεδώνη, που πέθανε το 1997, αλλά, ευτυχώς ο χορός της και -κυρίως- το ύφος της καταγράφηκαν στο βραβευμένο γαλλικό ντοκυμαντέρ ¨ΣΙΝΑΣΟΣ, τοπογραφία μνήμης¨.

ΟΙ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΤΟΥΣ

Οι γυναικείες δε παραδοσιακές φορεσιές της Σινασού, μεταξωτές, ασημοκέντητες και χρυσοκέντητες αποτελούσαν εξαιρετικά δείγματα Μικρασιάτικης λαϊκής φορεσιάς.

Οι γυναικείες φορεσιές ήταν οι γιορτινές και οι καθημερινές. Στις γιορτινές το πιο σημαντικό στοιχείο ήταν το κέντημα με χρυσοκλωστή. Στην καθημερινή σημαντικό στοιχείο ήταν το ‘’αρχαλέτς’’ ένα τριγωνικό ύφασμα που το φορούσαν στο δεξιό ώμο για να προστατεύουν την πλάτη από το νερό της στάμνας. Ήταν κεντημένο με το προσωπικό κέντημα της κάθε γυναίκας.

Σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι ο κύριος Κυριάκος Βλασιάσης που μας παραχώρησε το αρχείο για τη Σινασό και τον ευχαριστούμε πολύ, μετά από είκοσι χρόνια εντατικής δουλειάς κατάφερε να συγκεντρώσει 4.800 λέξεις από το Σινασίτικο γλωσσικό ιδίωμα και βρίσκετε στη διαδικασία έκδοσης!!

ΕΔΩ μπορείτε να οδηγήσετε σε όποια πόλη του κόσμου θέλετε

Και ΕΔΩ κάντε ένα εικονικό ταξίδι στο χωριό των παραμυθιών…Τα παιδιά μην ξεχάσετε να πάρετε μαζί!!

Αν σας αρέσει η ‘Γωνιά Χαλάρωσης” ακολουθήστε μας και στο Facebook

Στον παρακάτω σύνδεσμο θα δούμε το χορό ”Κουτάλια” και πως τον χόρευαν σύμφωνα με αυτά που μας είπε στο κείμενο ο κύριος Βλασιάδης. Το χορεύει ο ίδιος!!

και ακολουθεί ο Ίσος , γυναικείος αντικριστός..Θαυμάστε τις υπέροχες φορεσιές!!

Και τέλος τον κυκλικό χορό!!

Ακούστε τραγούδια από τη Σινασό!!