Τα ρόπτρα και  συμβολισμός τους…

Τα ρόπτρα στις εξώπορτες των σπιτιών, κατασκευασμένα από χυτοσίδηρο, μπρούτζο ή ορύχαλκο, αποτελούσαν κάποτε αναπόσπαστο μέρος τους.

Εκτός από την χρηστική ικανότητα που είχαν να ειδοποιούν με απλό τρόπο την έλευση ενός επισκέπτη, αποτελούσαν παράλληλα κι έναν σκοπό θα λέγαμε “μεταφυσικό”.

 Εχέμυθο σύνορο του μέσα και του έξω και εκεί σε αυτό το μεταίχμιο, οι σαγηνευτικές μορφές των ρόπτρων, αμετακίνητοι φύλακες, ανέκφραστοι παρατηρητές των αέναων εξελίξεων.

Μυθολογικοί χρόνοι

Στου μυθολογικούς χρόνους συναντάμε το ρόπτρο σαν έννοια που προσδιορίζει ένα συγκεκριμένο μουσικό όργανο.

Το χρησιμοποιούσαν οι ιερείς της θεάς Ρέας, όπως αναφέρεται από τον Λουκιανό.

Τό όργανο αυτό ήταν ένας μικρός χάλκινος κρίκος με τεντωμένη επάνω του μεβράνη· μαζί με κρόταλα, έγχορδα και πνευστά όργανα, χρησιμοποιείτο σε τελετές της θεάς.

Ομηρικοί χρόνοι

Οι ομηρικοί χρόνοι και ο 8ος αι. π.Χ. είναι μία άλλη περίοδος του ρόπτρου στον ελληνικό χώρο.

Η πιο συνηθισμένη μορφή ήταν το «ευθύ ρόπτρο». Η θέση του ήταν κάθετη προς το έδαφος και συνδεόταν με την πόρτα μέσω

ενός αθέατου καρφωμένου μεταλλικού στοιχείου και ενός μικρού κρίκου ή βρόχου

το ελεύθερο άκρο του, όταν ανασηκωνόταν, χτυπούσε πάνω στο ξύλο της πόρτας ή συνήθως σε μεταλλικό στοιχείο (πλάκα) ή σε πτατυκέφαλο καρφί.

Βυζαντινοί χρόνοι

Στους βυζαντινούς χρόνους ο κρίκος εξακολουθεί να είναι η πιο διαδεδομένη μορφή ρόπτρου μαζί με την λεοντοκεφαλή.

Σ΄αυτή τη μορφή, που τα καλύτερά δείγματά της πρωτοσυναντάμε στη Θεσσαλονίκη, σιγά-σιγά χάνει τους κλασικούς χαρακτήρες και η Δυτική επιρροή γίνεται φανερή.

Μεσαίωνας

Στον Μεσαίωνα και μέχρι τον 15ο αι. εμφανίζεται το γοτθικό ρόπτρο και οι παραλλαγές του.

Ένα κλασικό γοτθικό ρόπτρο είναι η λεοντοκεφαλή- αρκετά απλοποιημένη και μέ έντονες διαφορές από την ελληνική- με τον κρίκο στα δόντια του ζώου , η χαίτη του ανοίγει σαν αστέρι με δεκαπέντε κορυφές.

Σε δεύτερο κύκλο υπάρχουν φύλλα αμπέλου και τσαμπιά σταφύλλια, ενώ σε τρίτο κύκλο υπάρχει λεπτή σιδερόβεργα που περιβάλλει το σύνολο της παραστάσεως.

Από το κάτω μέρος του κρίκου μέχρι την άκρη της χαίτης το γοτθικό ρόπτρο έχει ύψος 14 εκατοστα.

Αναγέννηση

Στην αναγέννηση το ρόπτρο γνωρίζει τη μεγαλύτερη ίσως ποικιλία μορφών και σχεδόν πάντα είναι χυτό και από κράμα διαφόρων μετάλλων.

Τα σχέδια είναι περίτεχνα και οι μορφές τέλεια γλυπτά, όπως ρόπτρα με κεφαλή αλόγου που η επίκρουση γίνεται με το πέταλό του που κρέμεται γύρω από το λαιμό του ζώου

ή την κεφαλή κόρης με πλεξούδες, ένα έφηβο ή και μυθολογικά θέματα όπως η μέδουσα, ο κύκνος με σώμα φιδιού ακόμα και οι σάτυροι.

Ο συμβολισμός των σχεδίων

Τα σχέδια των ρόπτρων δεν ήταν τυχαία, αλλά προέρχονταν μέσα από τις λαϊκές αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν στο πέρασμα των αιώνων,

που αφορούσαν στην ενθάρρυνση της καλής τύχης, στην αποτροπή του κακού και στην απομάκρυνση του κακού ματιού και της κακής γλώσσας.

Το γνωστό σε όλους μας μεταλλικό χέρι που κρούει την ξύλινη εξώθυρα, διαδόθηκε και έγινε γνωστό στην ανατολή ως το λεγόμενο “χέρι της Φατιμά”.

Τα παλαιά χρόνια στις εξώπορτες των κατοικιών των μουσουλμάνων τοποθετούσαν δύο τέτοια ρόπτρα, που παρήγαγαν διαφορετικούς ήχους μεταξύ τους.

Κάθε επισκέπτης αν ήταν άνδρας ή γυναίκα επέλεγε το αντίστοιχο ρόπτρο.

Από τον παραγόμενο ήχο του κτυπήματος, γνώριζε η γυναίκα εντός του σπιτιού αν ο επισκέπτης ήταν άνδρας ή γυναίκα

προκειμένου να ανοίξει, καθώς δεν επιτρεπτό μια γυναίκα μουσουλμάνα να ανοίγει την πόρτα του σπιτού σε ξένο άνδρα.

Το χέρι ως ρόπτρο πάντως το συναντούμε παράλληλα και στα εβραϊκά σπίτια ως το “χέρι της Μίριαμ” αδελφή του Μωυσή και του Ααρών, αλλά και των χριστιανών ως το “χέρι της Μαρίας”. 

Σε όλες τις περιπτώσεις το χέρι είναι πάντα γυναικείο, γεγονός όχι μόνο του λεπτεπίλεπτου της κατασκευής αλλά και γιατί σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να φέρει γυναικείο δακτυλίδι ή βραχιόλι στον καρπό.

Οφείλει να χτυπά πόρτα πάντα ξύλινη και όχι μεταλική καθώς ο ήχος του χτυπήματος του ξύλου είναι αποτρεπτικός για τα κακά πνεύματα. Είναι γνωστή άλλωστε και η φράση “χτύπα ξύλο”. 

Κάποτε το χέρι δεν χτυπούσε απευθείας με τα δάκτυλα την πόρτα, αλλά κρατούσε ένα μικρό σφαιρίδιο.

Αυτό έλεγαν πως ήταν το χέρι της Εύας που κρατούσε το μήλο.  

Διαδεδομένο ρόπτρο από τη βυζαντινή περίοδο όπως ήδη αναφέραμε ήταν η “κεφαλή του λιονταριού” στο στόμα του οποίου

υπάρχει ένας σιδερένιος αρθρωτός κρίκος που μετακινούμενος χτυπούσε πάνω στην πόρτα. 

Η λεοντοκεφαλή ως ρόπτρο είναι ιταλικής προέλευσης, διαδεδομένη ειδικά στα χρόνια του χριστιανισμού καθώς αποτελεί σύμβολο του Αγίου Μάρκου του Ευαγγελιστή.

Η λιονταροκεφαλή εκτός του χριστιανικού μηνύματος με το οποίο ταυτίστηκε στην βενετσιάνικη κουλτούρα,

αποτελούσε παράλληλα και ένα σύμβολο δύναμης και εξουσίας που αποτυπωνόταν όχι μόνο στα ρόπτρα, αλλά και σε δημόσιες βρύσες, σε αγάλματα ακόμη και σε τρούλους εκκλησιών. 

Αυτό έλκυε την καταγωγή από την αρχαιότητα, καθώς στην Ελλάδα είχε ευρύ διακοσμητικό χαρακτήρα.

Τα περισσότερα δημόσια κτήρια ή ιδιωτικά μέγαρα που κατασκευάζονταν παλαιότερα, φρόντιζαν να φέρουν ορατό ή μη, ένα σημείο καλοτυχίας ή αποτροπής του κακού.

Στην αρχαιότητα επίσης η κεφαλή του λιονταριού είχε ταυτιστεί με το νερό.

Γιαυτό συντριβάνια, υδρορροές και δημόσιες βρύσες παρείχαν νερό μέσα από το στόμα ενός λιονταριού, συνήθεια που έμεινε μέχρι και σήμερα. 

Τοποθετημένο ένα ρόπτρο λεοντοκεφαλή στην εξώθυρα, αποτελούσε τον “φύλακα” του κτηρίου και των ενοίκων του,

φόβιζε το “κακό” και λειτουργούσε αποτρεπτικά καθώς έπιδείκνυε τον ρωμαλέο χαρακτήρα των προσώπων που διέμεναν εντός (λεοντόκαρδος χαρακτήρας). 

Τα ρόπτρα παίρνουν ζωή, κατά τις παραδόσεις, λίγο πριν το χτύπημα της πόρτας.

Ανάλογα με τις προθέσεις του επισκέπτη ή και του ιδιοκτήτη ακόμη, έχουν τη δύναμη να ζωντανέψουν στη φαντασία ανάλογα με τα αισθήματα με τα οποία αποπειράται να εισέλθει ο καθένας. 

Διάσημη είναι η σκηνή του Καρόλου Ντίκενς, στο έργο “Christmas Carol” όταν ο Σκρουτζ επιστρέφει στο σπίτι του γεμάτο θλίψη για τη μοναχική ζωή του

όπου ξαφνικά βλέπει τον πεθαμένο από χρόνια συνεργάτη του Μάρλεϊ να του μιλά μέσα από το ρόπτρο της εξώθυρας.

Συνεπώς κατά την παράδοση πάντοτε, τα ρόπτρα έλεγχαν τα συναισθήματα κάθε εισερχομένου, τον υπέβαλλαν σε ένα ψυχολογικό έλεγχο λίγο πρίν την είσοδο.

Χαρακτηριστική είναι επίσης η σκηνή ατόμων με αμφιλεγόμενα αισθήματα που μένουν παγωμένοι ή διστακτικοί με το χέρι απλωμένο

να απέχει εκατοστά λίγο πρίν αγγίξουν το ρόπτρο της πόρτας, αναλογιζόμενοι τι ακριβώς θα πουν και πως θα φερθούν όταν η θύρα ανοίξει. 

Στην δύση κυκλοφόρησαν πολλά άλλα σχέδια για ρόπτρα όπως δράκοι, μέδουσες, μυθολογικές μορφές αλλά και απλά διακοσμητικά σχέδια (Γαλλία) τα οποία όμως δεν έτυχαν ανάλογης υποδοχής στην Ελλάδα.

Δυστυχώς από τις εκατοντάδες ρόπτρων που διακοσμούσαν άλλοτε τις εξώθυρες των κατοικιών ελάχιστα σώζονται σήμερα.

Τελικά μερικά απλά πράγματα είχαν την ομορφιά τους, που την συνειδητοποιείς αφού αυτά τα αντικείμενα έχουν ξεκινήσει το ταξίδι τους προς το βασίλειο της λήθης

πηγή : http://pireorama.blogspot.com

Εδώ είναι η ομάδα μας στο Facebook και εδώ  η σελίδα μας!!