Αγία Φωτεινή :Θεσσαλονίκη , ο προσφυγικός συνοικισμός που χάθηκε.

Η Θεσσαλονίκη κατά την Μικρασιατική καταστροφή έγινε τόπος υποδοχής δεκάδων χιλιάδων προσφύγων. Το 1922-1924 ήρθαν να προστεθούν στους 30.000 που ήδη είχαν έρθει στην πόλη από Βουλγαρία, Σερβία , Ρωσία , Καύκασο και 130.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Προσφυγούπολη , μεγάλη φτωχομάνα.

Οι άμεσα διαθέσιμοι χώροι, για την εγκατάσταση των προσφύγων ήταν παλιά στρατόπεδα και αγροτική γη. Οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν βιαστικά μέσα σε σκηνές που σιγά-σιγά αντικαταστάθηκαν από παράγκες.Ένας αριθμός προσφύγων στεγάστηκε σε επιταγμένα δωμάτια σε περιοχές που δεν είχαν καταστραφεί από την πυρκαγιά του 1917, σε εκκλησίες, σχολεία, στα παλιά συμμαχικά στρατόπεδα και σε δημόσια κτίρια.Άλλοι έκτιζαν πρόχειρες καλύβες σε οποιοδήποτε ελεύθερο χώρο: αυλές, πάρκα, ερείπια, δίπλα στα τείχη.

Στο Κέντρο, ο χώρος στην περιοχή της Πανεπιστημιούπολης από το 1922-23,δόθηκε για να στεγάσει δεκάδες στην αρχή και εκατοντάδες οικογένειες προσφύγων στη συνέχεια.Σιγά-σιγά και χωρίς να συναντήσουν ιδιαίτερες δυσκολίες και απαγορεύσεις, οι πρόσφυγες συνέχισαν να κτίζουν μικρά σπίτια ή παράγκες στο χώρο της σημερινής Πανεπιστημιούποληςκαι της ΔΕΘ, μεταξύ της οδού Νοσοκομείων και της Λεωφόρου Στρατού καθώς και μεταξύ της Λεωφόρου Στρατού και της οδού Ντεσπεραί. Με τον τρόπο αυτό άρχισε να δημιουργείται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης ένας συνοικισμός που στέγαζε πρόσφυγες, οι οποίοι κατά πλειοψηφία κατάγονταν από τη Σμύρνη και λιγότεροι από άλλες πόλεις της Ιωνίας.Για το λόγο ότι οι περισσότεροι αρχικοί πρόσφυγες κατάγονταν από τη Σμύρνη, όπου μητροπολιτικός ναός ήταν ο ναός της Αγίας Φωτεινής, ο προσφυγικός συνοικισμός ονομάσθηκε συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής. Ο συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής επεκτάθηκε τόσο που ήταν ο δεύτερος σε αριθμό κατοίκων μετά το συνοικισμό της Τούμπας.

Ο συνοικισμός εκτεινόταν στους χώρους της σημερινής Δ.Ε.Θ. και Πανεπιστημιούπολης, και στις παρυφές του τότε εβραϊκού νεκροταφείου, ενώ χωριζόταν σε δύο περιοχές από τη Λεωφόρο Στρατού, σε αυτήν της Άνω(Πανεπηστιμιούπολη σήμερα) και της Κάτω(ΔΕΘ σήμερα και μέχρι τη ΧΑ.Ν.Θ) Αγίας Φωτεινής .Στην Κάτω Αγία Φωτεινή τα σπίτια είχαν τα στοιχειώδη απαραίτητα για μια αξιοπρεπή ζωή, όπως τρεχούμενο νερό, ηλεκτρικό και βόθρους –αποχωρητήρια, δεν συνέβαινε όμως το ίδιο στην Άνω Αγία Φωτεινή που ήταν μεγαλύτερη σε έκταση και αριθμό κατοίκων. Οι συνθήκες διαβίωσης στο συνοικισμό της Άνω Αγίας Φωτεινής ήταν πολύ δύσκολες με ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα αυτό της έλλειψης νερού. Κατά τα πρώτα χρόνια,τα σπίτια δεν είχαν σύνδεση με το υδρευτικό δίκτυο της πόλης. Για τις ανάγκες των κατοίκων είχε κατασκευαστεί σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο μια δημόσια, κοινόχρηστη βρύση. Επίσης, δεν υπήρχε ηλεκτροφωτισμός, ενώ η λάσπη αποτελούσε χαρακτηριστικό των δρόμων με το πρώτο ψιλόβροχο.

Από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του ο συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής είχε προσωρινό χαρακτήρα. Η στέγαση πυροπαθών και η στέγαση προσφύγων είχαν την έννοια της ανακούφισης και συνδρομής μέχρι να οργανωθεί κάτι λειτουργικότερο και μονιμότερο. Ο χαρακτηρισμός του χώρου ως ανταλλάξιμου κτήματος και η είσπραξη ενοικίων από την Εθνική Τράπεζα περιόρισε τη δυνατότητα διεκδίκησης των ιδιοκτησιών. Ο χαρακτηρισμός του χώρου ως πάρκο απαγόρευε την κατασκευή οποιασδήποτε υποδομής. Λίγο αργότερα, η παραχώρηση εκτάσεων στο Πανεπιστήμιο και την Δ.Ε.Θ. κατέστησε ακόμη πιο προβληματική την παραμονή στο χώρο.

Εξαιτίας του προσωρινού του χαρακτήρα ο συνοικισμός δεν είχε δρόμους και οριοθετούνταν από ονομασίες π.χ. ΑΦΚ, ΑΦΛ, ΑΦΜ κλπ με τα πρώτα δύο γράμματα να προέρχονται από το (Α)γία (Φ)ωτεινή.

Η φτωχολογιά της Αγίας Φωτεινής διασκέδαζε στις μικρές ταβέρνες της συνοικίας και σύχναζε στον κινηματογράφο «Ζάππειο», που βρισκόταν στο χώρο της σημερινής βόρειας πύλης της ΔΕΘ. Σε αυτή τη συνοικία αναπτύχθηκαν ομάδες ποδοσφαιρικές όπως ο Κεραυνός Αγίας Φωτεινής και ο Εθνικός Καμάρας. Οι κάτοικοι αποκαλούσαν τους εαυτούς τους «Αγιοφωτεινιώτες» και ήταν οργανωμένοι σε δύο σωματεία: στο Σύνδεσμο Κατοίκων και στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό. Οι παρατάξεις που δρούσαν στα σωματεία αντιστοιχούσαν στα κόμματα της εποχής.

Δείτε τη συνοικία των εξοχών Εδώ

Το 1930 η κυβέρνηση Βενιζέλου θα αποφασίσει τη μετεγκατάσταση του συνοικισμού, και αρχικά θα γκρεμιστούν τα παραπήγματα για να στεγαστεί η Δ.Ε.Θ., με τα τελευταία απ’αυτά να γκρεμίζονται το 1955 για να ανεγερθεί το ΑΧΕΠΑ, εγκαταστάσεις του Α.Π.Θ. αλλά και πρόσθετες εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Θ.Οι κάτοικοι της συνοικίας ζήτησαν να τους δοθεί χώρος κοντά στη συνοικία τους και αποζημίωση για να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους. Τον Ιούνιο του 1930 έγινε η ψήφιση του νόμου 4780 για τη «μετατόπιση του συνοικισμού Αγίας Φωτεινής, λόγω δημόσιας ανάγκης».

Οι μετακινούμενοι θα έπρεπε να καταθέσουν αίτηση και να δηλώσουν που θα ήθελαν να εγκατασταθούν: Βαρδάρη, Τούμπα, Χαριλάου ή «άνωθεν της οδού Νοσοκομείων»(σημερινή Λαμπράκη). Αυτή ήταν η ιστορία της συνοικίας της Αγίας Φωτεινής που πλέον δεν υπάρχει. Μόνο δυο στοιχεία έμειναν να θυμίζουν την παλιά συνοικία και εκείνα μόνο για όσους ξέρουν οτι υπήρξε κάποτε. Για τη σημερινή γενιά θα είναι απλά δυο εκκλησάκια. Εκεί κάπου στη διασταύρωση των οδών Γ’Σεπτεμβρίου-Γρηγορίου Λαμπράκη, εκεί όπου κάνουν τέρμα ορισμένες γραμμές του Ο.Α.Σ.Θ., υπάρχουν 2 μικρά εκκλησάκια σχεδόν πανομοιότυπα που παρόμοια τους δεν πρέπει να υπάρχουν αλλού στην πόλη. Τα δύο εκκλησάκια φέρουν τις ονομασίες Αγία Φωτεινή, και Αγία Ανυσία….

πηγή πληροφοριών : Σαββαΐδης Π.: Ο συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής, Τιμητικός Τόμος για την καθηγήτρια Ξανθίππη Χόιπελ “Εν Χώρω Τεχνήεσσα», σελ. 469-476, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Π.Σ. Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 2011.

Ακολουθήστε τη ”Γωνιά Χαλάρωσης” στο Facebook