Παναγία η Αχειροποίητος!!

πηγή εξωτερικών φωτογραφιών του ναού: Δημήτρης Λιάρος

πηγή εσωτερικών φωτογραφιών: Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης

Ο ναός της Αχειροποιήτου βρίσκεται επί της οδού Αγίας Σοφίας βόρεια του ομώνυμου ναού και πάνω από την οδό Εγνατία ,στο ύψος που περνούσε η αρχαία Βυζαντινή οδός.

Γνωστός ως ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου, πήρε την επωνυμία της Αχειροποιήτο , σύμφωνα με γραπτές πηγές που χρονολογούνται το 1320μ.Χ.,

από την εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε μέσα στο ναό χωρίς να έχει φιλοτεχνηθεί από ανθρώπινο χέρι (αχειροποίητη).

Οι χριστιανοί κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας αναφερόταν στο ναό ως η Μεγάλη Παναγία ή Αγία Παρασκευή.

Η ανέγερσή της χρονολογείται τον 5ο αι και μέρος τη Αχειροποιήτου έχει χτιστεί πάνω σε δημόσια ρωμαϊκά λουτρά ,

από τα ερείπια του οποίου είναι ευδιάκριτο ότι επρόκειτο για ένα από τα σημαντικότερα κτίρια της Θεσσαλονίκης.

Η λειτουργία του ανατολικού και βόρειου τμήματος του λουτρού φαίνεται να συνεχίστηκε κανονικά και μετά την ανέγερση του ναού.

Εικάζεται ότι στο σημείο προγενέστερα λειτουργούσε ιερό αφιερωμένο στη Θερμαία Αφροδίτη.

Στο ναό ετιμάτο και ο Άγιος Δημήτριος, και γι’ αυτόν το λόγο η Αχειροποίητος αποτελούσε κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους

σταθμό της λιτανείας που πραγματοποιούνταν την παραμονή της εορτής του Αγίου.

 Η πομπή που αναπαριστούσε την σύλληψη και φυλάκιση του αγίου, ξεκινούσε από την οδό Χαλκέων,

έκανε στάση στην Αχειροποίητο όπου τελούνταν εσπερινός και κατέληγε στον ναό του Αγίου Δημητρίου.

Έγινε Τζαμί

Το 1430 όταν η Θεσσαλονίκη κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς η εκκλησία της Αχειροποιήτου ήταν η πρώτη εκκλησία

που μετατράπηκε σε τζαμί από τον σουλτάνο Μουράτ.

Σε όλη της διάρκεια της λειτουργίας της Αχειροποιήτου ως τζαμί υπήρξε το επίσημο τέμενος των Οθωμανών

γνωστό με το όνομα Εσκί Τζαμί (παλαιό τζαμί) ή Τζουμά (δηλαδή, παλαιό προσκύνημα της Παρασκευής, εξ ου και ο ναός αναφέρεται από τους πρώτους περιηγητές και λογίους ως ναός της Αγίας Παρασκευής).

Το 1917 η Αχειροποίητος χρησιμοποιήθηκε ως καταυλισμός των πυροπλήκτων της πυρκαγιάς που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης της Θεσσαλονίκης, ενώ το 1922 βρήκαν σε αυτήν καταφύγιο οικογένειες προσφύγων από τη Μικρά Ασία.

Ο ναός της Αχειροποιήτου λειτούργησε ως χριστιανική εκκλησία ξανά το 1930 και διατηρείται έως σήμερα στην ίδια μορφή

όπως όταν κατασκευάστηκε τον 5ο αιώνα ενώ στέγασε και το πρώτο Βυζαντινό Μουσείο της Θεσσαλονίκης.

Η Αχειροποίητος εντάσσεται στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα, η οποία καταλήγει στα ανατολικά σε ημικυκλική αψίδα.

Στα δυτικά υπάρχει νάρθηκας, ενώ διασώζονται και ίχνη του εξωνάρθηκα. Τρίβηλο τοξωτό άνοιγμα αποτελεί τη κύρια είσοδο από τον νάρθηκα προς τον κυρίως ναό.

Τα τρία κλίτη του κυρίως ναού χωρίζονται μεταξύ τους με κιονοστοιχίες.

Το βόρειο κλίτος απολήγει στην ανατολική πλευρά του στο μεσοβυζαντινό παρεκκλήσι της Αγίας Ειρήνης.

Στη βορειοδυτική γωνία της βασιλικής σώζεται το κλιμακοστάσιο που οδηγούσε στα υπερώα.

Στην νότια πλευρά του ναού υπάρχει ένα μνημειακό πρόπυλο, το οποίο συνέδεε πιθανώς τη βασιλική με την κεντρική αρτηρία της βυζαντινής πόλης, την Λεωφόρο.

Ένα πρόσκτισμα επίσης στη νότια πλευρά θεωρείται το βαπτιστήριο της βασιλικής.

Ο ναός της Παναγίας Αχειροποιήτου φέρει γλυπτό, ψηφιδωτό και ζωγραφικό διάκοσμο.

Από το γλυπτό αρχιτεκτονικό διάκοσμο του ναού ξεχωρίζουν οι κίονες και τα σύνθετα κορινθιακά (θεοδοσιανά) κιονόκρανα,

που κατασκεύασαν εργαστήρια της Κωνσταντινούπολης σμιλεύοντας το περίφημο λευκό μάρμαρο Προκοννήσου.

Τέλος στις λιγοστές φθαρμένες τοιχογραφίες που κοσμούν το νότιο κλίτος του ναού (χρονολογούνται στο β’ τέταρτο του 13ου αιώνα)

απεικονίζονται άγιοι με στρατιωτική ενδυμασία, τμήμα της παράστασης των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων της Σεβάστειας.

Το μνημείο συγκαταλέγεται σήμερα ανάμεσα στα καλύτερα διατηρημένα και πιο σημαντικά παράδειγματα της τυπικής ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα της πρωτοβυζαντινής περιόδου.

πηγή πληροφοριών: Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης

Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο Facebook ή Την ομάδα μας στο Facebook