Η ιστορία του Χριστουγεννιάτικου δέντρου

Είναι ευρύτερα αποδεκτό ότι ο Χριστιανισμός ενέταξε στην καθημερινότητα των πιστών γιορτές ειδωλολατρικής προέλευσης,

αφού πρώτα αναδιαμόρφωσε το περιεχόμενό τους ώστε να ταιριάζει με το θρησκευτικό του πλαίσιο .

Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων αντικατέστησε πιθανότατα αρχαιοελληνικές ή ρωμαϊκές γιορτές,

όπως τα Σατουρνάλια τα Κρόνια κ.ά., συνδεδεμένες με τις χειμερινές τροπές του ήλιου (το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 22 Δεκεμβρίου).

Περιλαμβάνει τις ημέρες από την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου) έως την παραμονή των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου).

Έτσι, είναι φυσικό, οι χριστιανικές γιορτές, όπως είναι η Γέννηση του Χριστού, η εορτή του Αγίου Βασιλείου,

η Περιτομή και η Βάπτιση να έχουν συνδεθεί με ειδωλολατρικές συνήθειες 

που αποσκοπούσαν στον εξευμενισμό των δαιμονικών όντων και στην ευετηρία (καλή χρονιά).

Κύριο χαρακτηριστικό των ημερών αυτών ήταν οι αγερμοί (κάλαντα) από μικρούς και μεγάλους και οι προληπτικές ενέργειες για το καλό της χρονιάς κ.ά.

Τα παιδιά γύριζαν από σπίτι σε σπίτι, κρατώντας κλαδιά ελιάς ή δάφνης

στολισμένα με μαλλί (σύμβολο υγείας και ομορφιάς) και καρπούς κάθε λογής, τραγουδώντας για καλύτερη τύχη και γονιμότητα της γης.

Πολλά από τα παιδιά έφεραν τον κλάδο σπίτι τους και τον κρεμούσαν στην πόρτα όπου έμενε όλο το έτος, κάτι που συνηθίζουμε να κάνουμε σήμερα την Πρωτομαγιά.

Χριστουγεννιάτικο δέντρο

«Το χριστουγεννιάτικο δέντρο συμβολίζει την αιωνιότητα της ζωής, διότι δεν γηράσκει και δεν χάνει, επομένως, την νεότητά του.

Η ιδέα για το στολισμό ενός δέντρου κατά τα Χριστούγεννα δεν είναι ξενόφερτη, όπως θεωρούν πολλοί.

Ειρεσιώνη

Στην αρχαία Ελλάδα παρόμοιο έθιμο υπήρχε, μόνο που το φυτό δεν ήταν έλατο, αλλά η Ειρεσιώνη.

Η Ειρεσιώνη (είρος = έριον, μαλλίον) ήταν κλάδος αγριελιάς (κότινος) στολισμένος με γιρλάντες

από μαλλί λευκό και κόκκινο και τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, κ.λπ., εκτός του μήλου και του αχλαδιού).

Αποτελούσε έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα του λήξαντος έτους

και παράκληση συνεχίσεως της γονιμότητας και ευφορίας κατά το επόμενο και ήταν αφιερωμένη

στην Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη).

Η “Ειρεσιώνη” περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών, την έβδομη ημέρα του Πυανεψίωνος μηνός (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου) απο παιδιά “αμφιθαλή”,

των οποίων δηλαδή και οι δύο γονείς ζούσαν και τα οποία έψαλλαν “τις καλένδες” (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημά από το νοικοκύρη ή την κυρά.

Βυζάντιο

To Χριστουγεννιάτικο δένδρο και μάλιστα ως μετεξέλιξη της αρχαίας Ελληνικής «Ειρεσιώνης»,όχι μόνο δεν απαγορευόταν στο Βυζάντιο

αλλά αντιθέτως κατά την εορτή των Χριστουγέννων

«…κατά διαταγήν του επάρχου της (κάθε) πόλεως, ου μόνον καθαρισμός των οδών εγένετο,

αλλά και στολισμός διαφόρων κατά διαστήματα στηνομένων στύλων με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής

(Φαίδωνος Κουκουλέ, Τακτικού Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ακαδημαϊκού «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» τ. στ΄, σελ. 152).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα επίλεκτο Βασιλικό Καβαλλαρικό (Ιπποτικό) Τάγμα της βυζαντινής ανακτορικής φρουράς το οποίο

συμμετείχε με τελετουργικό ρόλο σε επίσημες αυτοκρατορικές τελετές – μεταξύ των οποίων και της τελετής των Χριστουγέννων –

ήταν εκείνο της «Εταιρείας», το οποίο αποτελούνταν από τρία τμήματα

τη «Μικρή», «Μεσαία» και «Μεγάλη Εταιρεία».

Την «Μικρή Εταιρεία» την αποτελούσαν αλλόθρησκοι!!!… (π.χ. εθνικοί, ειδωλολάτρες, μουσουλμάνοι κλπ).

Την «Μεσαία Εταιρεία» την αποτελούσαν αλλόδοξοι ή/και αλλοεθνείς Χριστιανοί (π.χ. Σκανδιναυοί, Γερμανοί, Ρώσοι, Άγγλοι κλπ).

Την «Μεγάλη Εταιρεία» την αποτελούσαν «Ρωμαίοι», δηλ. Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί (Ρωμιοί).

Πιο πιθανό είναι επομένως να ήταν οι αλλοεθνείς/αλλογενείς Ιππότες της Μεσαίας Εταιρείας

εκείνοι που μεταλαμπάδευσαν το έθιμο της «Ειρεσιώνης» (το οποίο μετεξελίχθηκε στους «Βυζαντινούς στηνόμενους στύλους με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και ανθέων εποχής»)

μακρινές  εκχριστιανισμένες χώρες, από τις οποίες κατάγονταν,

οι οποίες λόγω έλλειψης ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως είναι τα έλατα.

Πάντως η ανάμνηση του βυζαντινού Χριστουγεννιάτικου στολισμού με στηνόμενους στύλους με δενδρολίβανα επιβίωσε στα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα:

«Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου ΔΕΝΔΡΟΛΙΒΑΝΙΑ…»

Το πρώτο στολισμένο δέντρο

Ο στολισμός του δέντρου με κεράκια καθιερώθηκε αργότερα. Σύμφωνα με μία εκδοχή, αυτός καθιερώθηκε από τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος,

περπατώντας τη νύχτα στα δάση και βλέποντας τα χειμωνιάτικα αστέρια να λάμπουν μέσα στα κλαδιά των δέντρων,

συνέλαβε την ιδέα της τοποθέτησης ενός φωτισμένου χριστουγεννιάτικου δέντρου στο σπίτι του, που θα απεικόνιζε τον έναστρο ουρανό απ’ όπου ο Χριστός ήρθε στον κόσμο.

Έτσι το έθιμο του στολισμού ελάτων στη περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς διαδόθηκε ευρέως στη Δύση και παρέμεινε μέχρι τις ημέρες μας, τόσο στους Καθολικούς, όσο και στους Προτεστάντες.

Παρόλα αυτά το χριστουγεννιάτικο δέντρο έγινε αυτό που σήμερα θα λέγαμε τάση, όταν το 1848 τυπώθηκε στις εφημερίδες.

Σε αυτό το σκίτσο που υπήρχε στις εφημερίδες παρουσιάζεται η βασίλισσα της Αγγλίας Βικτώρια και ο Γερμανός σύζυγός της Άλμπερτ μαζί με τα μικρά παιδιά τους

γύρω από ένα στολισμένο δέντρο πάνω σε ένα τραπέζι.

Αυτή η φωτογραφία έκανε τα χριστουγεννιάτικα δέντρα αρκετά δημοφιλή στην Αγγλία και την Αμερική.

Η επιστροφή του εθίμου στην Ελλάδα

Από την Δύση το έθιμο αυτό επέστρεψε και πάλι στη πατρίδα μας, σαν χριστουγεννιάτικο έλατο,

αφού κατά την Ενετοκρατία και την Τουρκοκρατία είχε λησμονηθεί και εκλείψει σε πολλά μέρη το έθιμο του στολισμένου δενδρολίβανου.

Λέγεται, πως μετά την Επανάσταση του 1821 και την σύσταση του Νεοελληνικού Κράτους

οι Βαυαροί έφεραν το έθιμο του στολισμού του χριστουγεννιάτικου ελάτου στην Ελλάδα

και πως για πρώτη φορά στολίστηκε χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα το 1833.

Από τότε καθιερώθηκε σταδιακά σε όλη την Ελλάδα.

Στα νησιά

Εκτός από το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου επικράτησε

στις παραθαλάσσιες περιοχές του τόπου μας από τα βυζαντινά χρόνια και ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου καραβιού.

Τα παιδιά των νησιών των Κυκλάδων και ολόκληρου του Αιγαίου, όπως και πολλών παραθαλάσσιων περιοχών της χώρας μας,

κατασκεύαζαν με χαρτί και ξύλο ένα ομοίωμα καραβιού, το στόλιζαν με χρωματιστά χαρτιά και σχοινιά

και με αυτό γυρνούσαν στα σπίτια και έλεγαν τα κάλαντα.

Στο καραβάκι αυτό τα παιδιά φύλαγαν τα γλυκίσματα και τα χριστόψωμα, που έπαιρναν ως φίλεμα από τους νοικοκύρηδες, αφού τους είχαν τραγουδήσει τα κάλαντα.

Τα στολισμένα Χριστουγεννιάτικα δέντρα δημιουργούν μία γιορτινή διάθεση σε όλους και αποτελούν για την ψυχοσύνθεση μας πηγή χαράς αλλά και κατανόησης  της θρησκευτικής σημασίας της γιορτής.

πηγή πληροφοριών: https://www.asisters.gr/, https://www.fenalie.gr/, Φαίδωνος Κουκουλέ, Τακτικού Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ακαδημαϊκού «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» τ. στ΄, σελ. 152). ,https://filologika.gr/

Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο Facebook ή Την ομάδα μας στο Facebook