Ο θεσμός της προίκας και …όλα του γάμου δύσκολα..

Ο θεσμός της προίκας έχει πανάρχαιες ρίζες. Τον συναντάμε από την ομηρική εποχή ως και τις μέρες μας εθιμοτυπικά πλέον

Η προίκα αποτελούσε ένα είδος συμβολαίου γάμου, τη συνεισφορά στη δημιουργία του νέου σπιτικού.

Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Ο όρος «προίκα» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «προίξ», που σημαίνει περιουσιακά στοιχεία.

Αλλού συναντούμε τη λέξη «φερνή» που σημαίνει προίκα.

Στην ομηρική εποχή γίνονται γάμοι μεταξύ ευγενών είτε με εξαγορά της νύφης, είτε με αγώνες ανάμεσα σε ευγενείς και έπαθλο τη νύφη ( αγώνες για την Ωραία Ελένη), είτε με αρπαγή γυναικών (ωραία Ελένη- Πάρης).

Συνήθως ο άνδρας ήταν εκείνος που έδινε προίκα στα ομηρικά χρόνια, αλλά και η γυναίκα κάποιες φορές.

Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Στην αρχαία Αθήνα πριν το γάμο ο πατέρας της νύφης και ο γαμπρός έκαναν ένα είδος προφορικού συμβολαίου (κάτι σαν αρραβώνα) ενώπιον μαρτύρων, την «εγγύη» ή «εγγγύησιν».

Σύμφωνα με την «εγγύη» καθοριζόταν η προίκα και η κυριότητα της κόρης περνούσε από τον πατέρα στον μέλλοντα σύζυγο.

Στη συνέχεια γινόταν η «πομπή», η έκδοση, δηλαδή η μεταφορά της προίκας στο σπίτι του γαμπρού.

Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΡΩΜΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Στα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια η προίκα ήταν απλώς ηθική υποχρέωση του γονιού ως αποζημίωση προς το γαμπρό που γίνεται ο κύριος της κόρης.

Από το 2ο αι. μ. Χ. καθιερώνεται το συμβολαιογραφικό έγγραφο της προίκας. Το ρωμαϊκό προικώο συμβόλαιο περιλαμβάνει πολλές φορές, εκτός από την κύρια προίκα, και τα «παράφερνα», δηλαδή περιουσιακά στοιχεία της γυναίκας που απλώς διαχειριζόταν ο άνδρας.

Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΛΑΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Ο θεσμός της προίκας με το πέρασμα των χρόνων καθιερώθηκε στα ελληνικά ήθη και έθιμα.

Η προίκα ήταν ένα μεγάλο θέμα για την οικογένεια του κοριτσιού και μάλιστα σε περιόδους φτώχειας οι γονείς μοχθούσαν για να την συγκεντρώσουν.

Ο γάμος αποτελούσε εμπορική συμφωνία και τα κορίτσια ήταν το προϊόν πώλησης.

Όση περισσότερη προίκα είχε μία κοπέλα τόσο πιο περιζήτητη νύφη ήταν.

Γι’ αυτό και οι ελληνικές οικογένειες δεν δέχονταν τη γέννηση της κόρης με την ίδια χαρά που καλωσόριζαν το αρσενικό παιδί. Ένας λόγος ήταν η προίκα που έπρεπε να της δώσουν, όταν θα ερχόταν η ώρα της να παντρευτεί.

Πολλές οικογένειες άρχιζαν από νωρίς να ετοιμάζουν τα προικιά.

Ασπρόρουχα, εσώρουχα,

χαλιά, κιλίμια, χράμια, κουβέρτες,

λινά, δαντέλες, κεντήματα,

σερβίτσια, φαγιάντσες, πορσελάνες, ασημικά, κρύσταλλα, μαγειρικά σκεύη·

όλα ανάλογα με την οικογένεια, τη σειρά της και τα ήθη του τόπου.

Άλλες τα έφτιαχναν με τα ίδια τους τα χέρια και με πολλά κοπιαστικά νυχτέρια και άλλες τα παράγγελναν σε τεχνήτρες.

Πάντως αστικές ή αγροτικές οικογένειες, πλούσιες ή φτωχές έπρεπε να μεριμνήσουν για τα προικιά και για την προίκα.

Και τα μεν προικιά ήταν ο εξοπλισμός του σπιτιού, η δε προίκα ήταν το ζωντανό χρήμα ή η ακίνητη περιουσία (ή και τα δύο) που έπαιρνε ο γαμπρός για να ανακουφιστεί από τα βάρη του γάμου.

Ο γάμος εμπορική συμφωνία

Πόσοι άντρες δεν αποφάσισαν να παντρευτούν με μόνο κριτήριο την προίκα και πόσες κοπέλες δεν έκαναν έναν αταίριαστο γάμο μόνο και μόνο για να μη μείνουν γεροντοκόρες.

Πόσες πλούσιες οικογένειες δεν αγόρασαν τον κατάλληλο σύζυγο για το κορίτσι τους και πόσες κοπέλες δεν έμειναν τελικά στο ράφι, γιατί δεν είχαν προίκα ή δεν είχαν όση προίκα γύρευε ο γαμπρός.

Και πόσες οικογένειες δεν εξοντώθηκαν οικονομικά για να δώσουν προίκα. Κι ακόμα πόσα ποινικά αδικήματα δεν έγιναν με αφορμή την προίκα.

Η προίκα είχε μεταβάλλει τον γάμο σε χυδαία συναλλαγή… θυμάστε την ελληνική ταινία  «Ο Φανούρης και το σόι του»;

Αν δεν την έχετε δει , σας την προτείνω. Εκεί λοιπόν ο υποψήφιος γαμπρός , το ‘’κελεπούρι’’ που λέμε.. πάει κι έρχεται για να μάθει αν ο Φανούρης βρήκε τις δέκα λίρες που έλειπαν για να συμπληρωθούν οι τριακόσιες που ζητούσε να του δώσουν προίκα,

για να πάρει την αδερφή του Φανούρη. Αλλιώς θα έπαιρνε μια χήρα που του έδινε τετρακόσιες.

Η προίκα ήταν ένας νομικά κατοχυρωμένος θεσμός.

Ο Αστικός Κώδικας περιλάμβανε μία σειρά διατάξεων περί προικός, που με την αλλαγή του οικογενειακού δικαίου και την κατάργηση της προίκας το 1982, έχουν καταργηθεί κι αυτές (ευτυχώς).

Πάνω στον καμβά αυτού του αναχρονιστικού θεσμού είχαν πλεχτεί εξωφρενικές ιστορίες, μικρές ή μεγάλες τραγωδίες, ακόμα και κωμωδίες.

Σίγουρα θα έχετε ακούσει για τον πατέρα που είχε πέντε κόρες και τις πάντρεψε όλες με μια αγελάδα… Την έδινε στον έναν γαμπρό , γινόταν ο γάμος , πήγαινε έλεγε δάνεισε μου την αγελάδα να την τάξω προίκα στο νέο γαμπρό και μόλις μπορέσω θα σου αγοράσω εένα άλλη … Με αυτά και με εκείνα , από τον έναν την έπαιρνε στον άλλον την έδινε τις πάντρεψε τις κοπέλες του.

Φυσικά δεν ήταν όλοι οι γαμπροί συμφεροντολόγοι. Υπήρχαν κι εκείνοι που είχαν ήθος, πεποίθηση στον εαυτό τους και βάσιζαν την εκλογή της συντρόφου στον χαρακτήρα, στα προσόντα και στα ειλικρινή αισθήματα.

Ο χωροφύλαξ και η προίξ –  Ο γαμπρός είναι υποχρεωμένος να πάρει προίκα

Ο νόμος πρόβλεπε ότι ο χωροφύλακας έπρεπε να πάρει προίκα 45 χιλιάρικα παγκουί (ή σπίτι ή χωράφι αυτής της αξίας), έτσι ώστε να έχει οικονομική άνεση και να μην «είναι ευάλωτος σε πιέσεις».

Επίσης η νύφη δια νόμου έπρεπε να είναι ηθική, νομιμόφρων και ανεπίληπτων κοινωνικών φρονημάτων.

Τα δε μελλοντικά πεθερικά του χωροφύλακα έπρεπε να είναι από την Ελλάδα ή από συμμαχικές χώρες.

Υπήρξαν κάποιοι χωροφύλακες ερωτευμένοι στο φουλ, που παντρεύτηκαν κρυφά με τον κίνδυνο πάντα να τους ανακαλύψουν, να τους περάσουν από συμβούλιο και να τους αποτάξουν.

Όπως υπήρξαν κι άλλοι που μάζεψαν μ’ ένα σωρό κόπους τα χρήματα και τα έδωσαν στους γονείς της άπροικης κοπέλας για να τα πάρουν μετά πίσω ως προίκα.

Παλιότερα τα πράγματα ήταν ακόμα πιο δύσκολα. Πριν από τις προσπάθειες της πρώτης Ελληνίδας βουλευτίνας Ελένης Σκούρα*, που εκλέχτηκε τον Ιανουάριο του 1952 και κατάφερε να τροποποιήσει κάπως τις ισχύουσες διατάξεις,

οι χωροφύλακες έμεναν υποχρεωτικά και δια νόμου μπακούρια μέχρι τα 45 τους, για να αφοσιώνονται απερίσπαστοι εις το καθήκον των.

Μη σου τύχαινε δηλαδή να αγαπήσεις χωροφύλακα

Υπήρχαν όμως και κάποιοι που ήταν υποχρεωμένοι να δώσουν προίκα για να πάρουν τη νύφη.

Το αγαρλίκι – Ο γαμπρός είναι υποχρεωμένος να δώσει προίκα

Πατρικό δικαίωμα ή αγαρλίκι, ήταν ένας εθιμικός κανόνας σύμφωνα με τον οποίο

ο μελλόνυμφος ή ο πατέρας του έδινε στον πατέρα της νύφης ένα ποσό για να τον αποζημιώσει για τα έξοδα στα οποία είχε υποβληθεί για την ανατροφή της κόρης του και που του στερούσε τη θυγατέρα του (για την ακρίβεια τα εργατικά της χέρια).

Ουσιαστικά με το αγαρλίκι ο γαμπρός αγόραζε τη νύφη ή την καπάρωνε, αν ήταν ανήλικη. Όσο πιο γεροδεμένη ήταν η νύφη, άρα ικανή να κάνει βαριές δουλειές, τόσο μεγαλύτερο το αγαρλίκι.

— Καλή δεν είν’ η νύφ’; ρώτησαν έναν Καραγκούνη πεθερό.

— Στο θέρο θα δείξει.

Οι περισσότεροι γάμοι γίνονταν πριν από την έναρξη των γεωργικών εργασιών, οπότε υπήρχε ανάγκη για πολλά εργατικά χέρια ή μετά το τέλος τους το φθινόπωρο ώστε να μειωθούν τα στόματα που ήταν υποχρεωμένος να ταΐζει ο πατέρας της νύφης.

Αν ο γαμπρός δεν συντηρούσε τη σύζυγό του, πλήρωνε αποζημίωση στον πατέρα της.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που ο γαμπρός δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να δώσει αγαρλίκι.

Παράλληλα όμως οι δουλειές έτρεχαν και λόγω της έλλειψης των εργατικών χεριών άρχιζαν οι απαγωγές, καθώς και γάμοι με γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας.

Φυσικά ο πατέρας της νύφης ολοφυρόταν για τη χαμένη του τιμή και δεν σταματούσε μέχρι να λάβει χρηματική ικανοποίηση.

Το αγαρλίκι ίσχυε στους καραγκούνικους πληθυσμούς της Θεσσαλίας και της Θράκης.

Ο θεσμός ήταν αναγνωρισμένος από την Εκκλησία.

Τις διαφορές που ανέκυπταν (λόγω υπαναχώρησης ή θανάτου ενός από τους δύο) έλυναν τα δικαστήρια.

Τέλος υπήρχε και ο θεσμός του mehr

σύμφωνα με τον οποίο ο μέλλων γαμπρός πρόσφερε στη μέλλουσα νύφη διάφορα δώρα πριν από τον γάμο.

Η νύφη αποκτούσε την κυριότητα μόλις γινόταν ο γάμος. Το mehr είχε σκοπό να εξασφαλίσει ή να αποζημιώσει τη γυναίκα σε περίπτωση που λυνόταν ο γάμος με υπαιτιότητα του άντρα.

πηγή πληροφοριών: https://tetysolou.wordpress.com/

Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο Facebook ή Την ομάδα μας στο Facebook