Τα πανηγύρια και οι χοροί μέσα στο χρόνο..

Τα πανηγύρια ανά την επικράτεια είναι ένας θεσμός με μεγάλη ιστορία και σε όλη τη διαχρονική τους πορεία,

συνδύαζαν πάντα πολλά πράγματα.

Συνδύαζαν το θρησκευτικό στοιχείο ‘’την Ιεράν πανήγυριν της Θεομήτορος, αναφωνεί ο υμνωδός στην ακολουθία του Ακάθιστου ύμνου’’ με τα στοιχεία της διασκέδασης,

της κοινωνικής συνοχής και της οικονομίας, με την έννοια της εμποροπανήγυρης·

Οι ρίζες του πανηγυριού βρίσκονται βαθιά μέσα στο χρόνο, και ήδη από την εποχή της αρχαιότητας ήταν άμεσα συνυφασμένο με το θρησκευτικό συναίσθημα των ανθρώπων.

Έπαιρνε δε σάρκα και οστά στις διάφορες λατρευτικές τελετουργίες.

Το έθιμο του πανηγυριού διατηρήθηκε από την Εκκλησία μας και ενσωματώθηκε στο εορτολόγιό της.

Γι’ αυτό πάνω απ’ όλα σημαίνει συμμετοχή σε θρησκευτική γιορτή, που ξεκινά αποβραδίς με την Ακολουθία του Εσπερινού και συνεχίζεται ανήμερα με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας,

την αρτοκλασία και την περιφορά της εικόνας του εορταζόμενου Αγίου.

Εμποροπανήγυρη

Στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας του ελλαδικού χώρου, ιδιαίτερα κατά τον 18ο αιώνα, διεξάγονταν εμποροπανηγύρεις

στην Πελοπόννησο (Τρίπολη, Μυστράς, Καλάβρυτα),

στη Θεσσαλία (Λάρισα, Μοσχολούρι, Ελασσόνα, Φάρσαλα),

την Ήπειρο (Ιωάννινα, Άρτα, Κόνιτσα, Παραμυθιά) κ.α.

Μαζί με τους πλανόδιους πραματευτάδες και τα εμπορεύματά τους, ταξίδευαν από εμποροπανήγυρη σε εμποροπανήγυρη ειδήσεις, προκαταλήψεις, ιδέες και όνειρα για μια καλύτερη ζωή.

Η εμποροπανήγυρη είναι μια υπαίθρια αγορά,

που στήνεται με την ευκαιρία ενός πανηγυριού και όπου γίνονται αγοραπωλησίες προϊόντων ή ζώων.

Οι εμποροπανηγύρεις είναι συνήθως μη μόνιμες αγορές και διαφέρουν από τις αγορές των πόλεων που γίνονται σε εβδομαδιαία βάση σε συγκεκριμένα σημεία της πόλης.

Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή

Τα πανηγύρια στο Βυζάντιο, όπως και στην Ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, συνέβαλλαν ουσιαστικά στην ανάπτυξη του εμπορίου, ειδικά των επαρχιακών πόλεων,

και στη συγκέντρωση πλήθους ανθρώπων για θρησκευτικές, ψυχαγωγικές και άλλες δραστηριότητες.

Τα πανηγύρια απέφεραν σημαντικά οικονομικά οφέλη στο κράτος: η κεντρική διοίκηση, μέσω ειδικών υπαλλήλων, εισέπραττε από τους συμμετέχοντες εμπόρους το κομμέρκιο,

φόρο ίσο με το 10% της αξίας των πωληθέντων προϊόντων.

Συγχρόνως, η συγκέντρωση πολλών πιστών απέφερε οφέλη και εισοδήματα στις κατά τόπους Εκκλησίες, ιδιαίτερα αν επρόκειτο για πανηγύρια σε μεγάλα προσκυνηματικά κέντρα,

όπως αυτά του αγίου Συμεών του Στυλίτη στον περίβολο του μοναστηριού του κοντά στο Χαλέπι, της Θεσσαλονίκης στην εορτή του πολιούχου της Αγίου Δημητρίου , που διαρκούσε οκτώ μέρες, ή της Τραπεζούντας στην εορτή του αγίου Ευγενίου.

Για την πραγματοποίηση των εμποροπανηγύρεων βασικό ρόλο έπαιζε η γεωγραφική θέση της κάθε πόλης, αν είχε λιμάνι ή αν βρισκόταν σε κάποιον σημαντικό χερσαίο δρόμο,

που θα διευκόλυναν τη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών.

Εκτός από τους εμπόρους, πλήθος επισκέπτες ταξίδευαν από μακριά για να κάνουν τις απαραίτητες αγορές τους.

Προτιμούνταν τα αδόμητα και επίπεδα μέρη, ώστε αφενός οι έμποροι να έχουν τον απαραίτητο χώρο

να απλώσουν τις πραμάτειες τους, που περιλάμβαναν σκεύη, υφάσματα, χαλιά, τρόφιμα, δέρματα και ζώα (άλογα, βόδια, αιγοπρόβατα, χοίρους),

και αφετέρου να δημιουργηθούν κάποιοι διάδρομοι για να περνούν οι αγοραστές ανάμεσα στις προχειροφτιαγμένες τέντες.

Οι χώροι εκτός των τειχών προτιμούνταν και για λόγους ασφαλείας, γιατί στα πανηγύρια συμμετείχαν ξένοι έμποροι, που μπορούσαν να είναι κατάσκοποι ή εχθροί.

Ο Ιουστινιάνειος κώδικας όριζε

οι εμποροπανηγύρεις μεταξύ των υπηκόων του κράτους και του βασιλείου των Περσών

να πραγματοποιούνταν σε καθορισμένα σημεία μόνο σε περιόδους ειρήνης.

Οι Άραβες μετακινούνταν συχνά με πλοία· στο λιμάνι της Δημητριάδας (του σημερινού Βόλου).

Η ψυχαγωγία αποτελούσε ένα από τα κύρια συστατικά στοιχεία της καθημερινότητας των Βυζαντινών.

Βεβαίως, σε κάποιες περιπτώσεις, η ορθόδοξη εκκλησία παρενέβαινε θέτοντας όρια ή θεσπίζοντας απαγορεύσεις όταν θεωρούσε ότι μια μορφή διασκέδασης ήταν βλάσφημη,

όλα αυτά καθόλου δεν εμπόδιζαν τους Βυζαντινούς από το να απολαμβάνουν τις μικρές χαρές της καθημερινότητας.

Η διασκέδαση τότε, άλλωστε, περιλάμβανε θεάματα με αυτοσχέδιες παραστάσεις περιφερόμενων θιάσων από μίμους ή ακροβάτες,

που ισορροπούσαν σε σχοινιά ή έκαναν δύσκολες γυμναστικές ασκήσεις,

και με επιδείξεις ζώων που έπαιζαν ή χόρευαν στον ήχο του τυμπάνου. 

Από το Βυζάντιο -σήμερα

Πολλοί ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί σήμερα, όπως ο συρτός, αποτελούν συνέχεια των χορών της αρχαιότητας. 

Από διάφορες βυζαντινές πηγές αντλείται η πληροφορία πως στο Βυζαντινό Μεσαίωνα έγινε προσπάθεια από την εκκλησία να αποτραπούν οι πιστοί από διάφορα αρχαία έθιμα 

που θεωρούνταν εκείνη την εποχή ως διαβολικά, γι’ αυτό και τέθηκαν κανόνες για το πού και πότε επιτρεπόταν ο χορός των Βυζαντινών.

Σε ποιες περιστάσεις χόρευαν οι Βυζαντινοί;

Οι Βυζαντινοί χόρευαν στα θρησκευτικά πανηγύρια, μια παράδοση που συνεχίζεται και σήμερα.

Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας στη γιορτή ενός Αγίου ή Μάρτυρα, στηνόταν ένα πανηγύρι στο χώρο της εκκλησίας και ακολουθούσε χορός των πιστών.

Αν και η εκκλησία είχε ζητήσει να απαγορευτούν οι χοροί στις γιορτές των Αγίων, εντούτοις οι βασιλείς επέτρεπαν τους χορούς καθώς θεωρούσαν πως αποτελούσαν λαϊκή συνήθεια.

Την εποχή που ήταν πατριάρχης ο Θεοφύλακτος, ο γιος του αυτοκράτορα Ρωμανού του Λακαπηνού, 

την ημέρα των Χριστουγέννων και των Φώτων οι χοροί στήνονταν και μέσα στους ναούς.

Αυτή βέβαια η συνήθεια πολεμήθηκε πολύ έντονα, χωρίς όμως να σταματήσει ολοκληρωτικά. 

Ο Σκαρλάτος Βυζάντιος μαρτυρεί πως νεαρά κορίτσια στα Πριγκιπονήσια,

μετά τη δεύτερη Ανάσταση, έκλειναν τις πόρτες των ναών

και χόρευαν στο νάρθηκα με τη συνοδεία τυμπάνων και αυλών.

Εκτός από τα θρησκευτικά πανηγύρια, οι Βυζαντινοί χόρευαν και με αφορμή άλλων γιορτών.

Ακολουθώντας τη Ρωμαϊκή συνήθεια, στις Καλάνδες μεταμφιέζονταν και χόρευαν στους δρόμους,

στα Ρουσάλια, που συνέπιπταν με την Πεντηκοστή, γύριζαν στην ύπαιθρο μεταμφιεσμένοι, αντάλλασσαν δώρα και χόρευαν.

Επίσης, ήταν πολύ συνηθισμένο να χορεύουν άντρες και γυναίκες στους γάμους.

Μπορεί ο ΝΓ΄ κανόνας της Λαοδικείας Συνόδου να απαγόρευε στους χριστιανούς να χορεύουν και να τραγουδούν,

ωστόσο βρίσκουμε μαρτυρίες πως τον 15ο αιώνα χόρευαν στους γάμους.

Άλλες περιστάσεις στις οποίες γλεντούσαν με χορό ήταν

ο εορτασμός γενεθλίων,

τα επινίκια σημαντικών μαχών,

ο εορτασμός της 11ης Μαΐου που ήταν τα γενέθλια της Κωνσταντινούπολης

και στα συμπόσια.

Οι πλούσιοι Βυζαντινοί οργάνωναν συχνά συμπόσια καλώντας τραγουδιστές και χορευτές, αλλά και γλέντια που στήνονταν στα καπηλειά.

Στην Κωνσταντινούπολη αναφέρονται μεγάλοι δημόσιοι χοροί με την ευκαιρία σημαντικών γεγονότων.

Για να γιορτάσει την νίκη του βυζαντινού στρατού ο λαός έβγαινε στους δρόμους και χόρευε μαζί με τους στρατιώτες ζητωκραυγάζοντας.

Άλλοτε πάλι χόρευαν τραγουδώντας αυτοσχέδια άσματα για να ειρωνευτούν τον αυτοκράτορα.

Οι στρατιώτες χόρευαν ένοπλοι πολεμικές ασκήσεις, αλλά και έστηναν χορούς για να διασκεδάσουν μετά τα γυμνάσια.

Οι ηνίοχοι χόρευαν στον Ιππόδρομο όταν νικούσαν στις αρματο­δρομίες.

Όταν ο αυτοκράτορας γιόρταζε τα γενέθλια ή την ονομαστική εορτή του, μέρος των εκδηλώσεων ήταν ένας τελετουργικός χορός, το Σάξιμο.

Ο χορός αυτός γινόταν μέσα στο τρίκλινο του Ιουστινιανού με την συμμετοχή ευγενών, αυλικών και τοπικών αρχόντων.

Μετά το γεύμα ο τελετάρχης παρουσίαζε με την σειρά τους αξιωματούχους,

οι οποίοι έκαναν τρεις φορές τον γύρο του βασιλικού τραπεζιού χορεύοντας και τραγουδώντας εγκωμια­στικούς ύμνους.

Ο αυτοκράτορας έδειχνε την ικανοποίησή του δωρίζοντάς τους στο τέλος της τελετής πουγγιά με νομίσματα.

Ονόματα χορών δεν αναφέρονται, ούτε περιγραφές χορευτικών σκη­νών.

Ξέρουμε όμως ότι συχνά χόρευαν σε κύκλο ανοιχτό πιασμένοι από τα χέρια ή τα δάχτυλα και μάλιστα «πλεγμένοι».

Ο πρώτος του χορού λεγόταν κορυφαίος ή χορολέκτης.

Αυτός άρχιζε το τραγούδι και φρόντιζε να μην χαλάει ο κύκλος.

Υπήρχαν χοροί ανδρών, γυναικών και μεικτοί.

Ο Θεσσαλονίκης Ευστάθιος αναφέρει έναν χορό που άρχιζε σε κύκλο και μετά οι χορευτές έρχονταν αντικρυστά.

Όταν δεν χόρευαν σε κύκλο κρατούσαν τα χέρια υψηλά ή τα κουνούσαν δεξιά — αριστερά.

Στα χέρια κρατούσαν κρόταλα (όπως τα σημερινά ζίλια)

ή μαντήλια,

ή είχαν μακριά μανίκια που έδιναν έμφαση στις κινήσεις.

Χορεύοντας τραγουδούσαν άσματα καθιερωμένα ή αυτοσχέδια, είτε όλοι μαζί είτε επαναλαμβάνοντας την κάθε στροφή από το τραγούδι του πρωτοχορευτή.

Οι παριστάμενοι παρακολουθούσαν με μεγάλο ενδιαφέρον, χτυπούσαν τα χέρια στον ρυθμό ή τραγουδούσαν.

Οι επαγγελματίες τραγουδιστές, που συνήθως ήταν οι ίδιοι οι μουσικοί, συνέθεταν στίχους ανάλογα με την περίσταση.

Τα όργανα ήταν κιθάρα, αυλός (απλός, διπλός ή πολλαπλός), ντέφι, τύμπανο.

Έτσι, λοιπόν, όσο και αν η εκκλησία έθετε απαγορεύσεις στα γλέντια και τους χορούς, 

οι Βυζαντινοί συνέχισαν να χορεύουν τους χορούς που είχαν κληρονομήσει από την αρχαιότητα και γι’ αυτό διασώθηκαν μέχρι σήμερα.

”Ας κρατήσουν οι χοροί” όπως μας λέει και ο εκπληκτικός Διονύσης Σαββόπουλος και ας φτιάξουμε όλοι μαζί τον πιο μεγάλο κύκλο ακόμα και χωρίς να πιαστούμε. Γιατί οι Έλληνες χορεύουμε πρώτα με την ψυχή!!

πηγή πληροφοριών : https://geonews.gr/,

ΕΛΛΑΔΑ

,https://www.ekalampaka.gr/

Ελάτε στην παρέα της ”Γωνιά Χαλάρωσης” στο Facebook