ΜΥΚΟΝΟΣ : Μια ξενάγηση στην παράδοση , τα ήθη και έθιμα του νησιού των ανέμων!!

Η Μύκονος, ή αλλιώς και «Νησί των Ανέμων», κατά τη μυθολογία, πήρε το όνομά της από τον ήρωα Μυκόνο, γιου του Αινίου του Καρύστου.

Οι κάτοικοι του νησιού ονομάζονται ανάλογα με τον τόπο κατοικίας, χωραΐτες, κάτοικοι της χώρας και χωριανοί όσοι ζούσαν εκτός χώρας. 

Οι ασχολίες τους χωρίζονταν σε τρεις τομείς:

• Tης κτηνοτροφίας,

• Tων κηπευτικών ή μπαξεβανική όπως το λέμε εμείς και
• Tης αλιείας.

Ο κλάδος που αναπτύχθηκε και συνεχίζει να έχει σημαντική παρουσία στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού είναι η κτηνοτροφία, κυρίως με τα πρόβατα. Εκτός από το εμπόριο κρεάτων, έπαιρναν από τα ζώα το μαλλί και με την κατάλληλη επεξεργασία το μετέτρεπαν σε κλωστή για την δημιουργία

ρουχισμού καθώς επίσης και το δέρμα, φτιάχνοντας μουσικά όργανα, όπως για παράδειγμα τη γνωστή σαμπούνα και το τουμπάκι.Η χρήση του μαλλιού και η διαδικασία για να παραχθεί από αυτό η κλωστή είχε ως εξής: κούρευαν τα πρόβατα, έπαιρναν το μαλλί, το έβαζαν σε καυτό νερό, μετά το άπλωναν πάνω στις ξερολιθιές (τοίχους) και μόλις στέγνωνε το μάζευαν και το τοποθετούσαν σε ένα καλάθι. Έπαιρναν λοιπόν σιγά σιγά το μαλλί και το ξαίνανε με τη λανάρα. Η λανάρα ήταν ένα ξύλο πάνω στο οποίο υπήρχαν τοποθετημένα όρθια καρφιά, κάτι σαν μεγάλη χτένα, για να ξαίνουν τον μαλλί. Μετά τοποθετούσαν το μαλλί στο αδράχτι και το γύριζαν για να παραχθεί ο μίτος (κλωστή). Το αδράχτι στεκόταν πάνω στο λεγόμενο σφεντίλι, μια μεγάλη πέτρα. Αργότερα την κλωστή αν ήθελαν να τη βάψουν, την έβαζαν πάνω σε ένα ξύλο, που λεγόταν τιλιάδι

Γύρω στο 1950 εμφανίστηκαν και οι πρώτοι αργαλειοί. Τα πρώτα ρούχα που έφτιαξαν οι Μυκονιάτισσσες με τη χρήση του αργαλειού, ήταν φανέλες, εσώρουχα και κάλτσες για τους χωριανούς. Εξαιτίας λοιπόν των χωριανών που είχαν την ανάγκη για ρούχα ξεκίνησε και η παραγωγή υφαντών.

Οι κοπέλες του νησιού έφτιαχναν εσάρπες και ταγάρια, τα οποία είχαν το δικό τους ξεχωριστό σχέδιο, μοναδικό σε όλη την επικράτεια, και τα πουλούσαν στη Δήλο, όταν ερχόντουσαν οι τουρίστες με τα πρώτα κρουαζιερόπλοια  για να επισκεφτούν τον αρχαιολογικό χώρο.   

Εν αντιθέσει με του χωριανούς, οι χωραΐτες για την δημιουργία των ρούχων τους χρησιμοποιήσουν υφάσματα, που έφερναν οι καπεταναίοι από τα ταξίδια τους. 

Από τον τρόπο που ντυνόντουσαν φαινόταν η κοινωνική τάξη των κατοίκων του νησιού. Οι οικονομικά ευκατάστατοι αγόραζαν όλο το τόπι του υφάσματος και έραβαν οι γυναίκες τους πόλκα κ φούστα με πολλές πιέτες. Επίσης έφτιαχναν και φορεματάκια για τα κοριτσάκια της οικογένειας. 

Αντίθετα οι χωριανοί χρησιμοποιούσαν τα απομεινάρια των υφασμάτων των χωραϊτών, με αποτέλεσμα να συνδυάζουν ρούχα από διαφορετικά υφάσματα. Εκείνη την περίοδο έκαναν την εμφάνιση τους τα πρώτα φουστάνια από υφαντό λόγω της ανάγκης τους για μια πιο καθώς πρέπει εμφάνιση, όπως την Κυριακή στην εκκλησία. Οι αγροτικές φορεσιές (κοινώς χωριανές) ήταν απλές. Ο μπούστος είχε πιετάκια γαζωτά μπροστά στο στήθος και γαζωτό ζωνάκι στη μέση. Η φούστα έπεφτε φαρδιά σε όλο το μάκρος του σώματος και το σύνολο συμπληρωνόταν από την βαμβακερή λευκή ποδιά και μαντήλα.  Για να στολίσουν τα φουστάνια τους οι κυρίες έφτιαχναν δαντέλες και γιακάδες από μεταξωτή κλωστή με βελονάκι. Την κλωστή την αγόραζαν με τα έσοδα που είχαν από την πώληση των υφαντών που έκαναν στη Δήλο. Όσο μεγαλύτερη ήταν η ποσότητα της δαντέλα στα ρούχα των γυναικών τόσο πιο δεξιοτέχνης ήταν η γυναίκα που τα φορούσε διότι τις έφτιαχναν μονάχες τους.

 Παραδοσιακή φορεσιά της Μυκόνου.

Ο Πολιτιστικός Λαογραφικός Σύλλογος Γυναικών Μυκόνου, ο οποίος ιδρύθηκε το 1979, διενήργησε μια έρευνα για την αναβίωση της παραδοσιακής φορεσιάς. Ο Σύλλογος ορμώμενος από αυτήν την επιτακτική ανάγκη παρουσίας παραδοσιακής φορεσιάς, εδραίωσε την πιο αρχοντική εμφάνιση, στηριζόμενος στις πληροφορίες του Σερ Τζόρτζ Γουίλερ (Sir George Wheller). Σύμφωνα με την έρευνα του Γουίλερ, οι φορεσιές το 1700 ήταν φτιαγμένες από τα πιο ακριβά υλικά, όπως βελούδο, μεταξωτό, δαντέλες και πολλές χρυσές τρέσες. Βάση όλων των παραπάνω ευρημάτων, ο Σύλλογος κατέληξε στην τωρινή εκδοχή. Ταυτόχρονα, ίδρυσε το πρώτο  εργαστήρι ραπτικής στο σπίτι της τότε μοδίστρας Ντίνας Μητροπία και έκανε πραγματικότητα τις 5 πρώτες γυναικείες και 4 ανδρικές φορεσιές κατά το έτος 1980 όπου και πρωτοπαρουσιάστηκαν στη παρέλαση της 25ης Μαρτίου. Αργότερα τα πατρόν εδόθησαν στις οικογένειες και κάθε μητέρα έφτιαχνε για το παιδί της, από το νηπιαγωγείο μέχρι και το λύκειο τη δική του ατομική φορεσιά για ενθύμιο. Αξίζει να αναφερθεί, πως οι φορεσιές πέρασαν και περνούν από γενιά σε γενιά. 

Την εποχή εκείνη τα κορίτσια φόραγαν την φορεσιά της Αμαλίας και τα αγόρια την φορεσιά του Εύζωνα . Να τονίσουμε ότι μέχρι και το 1980 στις παρελάσεις οι μαθητές φορούσαν τα κορίτσια τη φορεσιά της Αμαλίας και τα αγόρια τη φορεσιά του Εύζωνα!!

Οι ανδρικές φορεσιές, που φορούσαν οι χωραΐτες αποτελούνταν, προ του 1900, από παντελόνια τα λεγόμενα φράγκικα. Πήραν την ονομασία τους από την χώρα προέλευσής τους, την Ιταλία. Η ένδυσή τους συμπληρωνόταν από λευκό πουκάμισο και σακάκι. Οι δε χωριανοί φορούσαν τη βράκα, το γιλέκο, το σακάκι, τα ψίδια (τα παπούτσια που ήταν φτιαγμένα από λάστιχα αυτοκινήτων και κερωμένο σπάγκο), το ζωνάρι φτιαγμένο από το μαλλί των προβάτων για να είναι ζεστό και σταθερό, ένα μαύρο γούνινο καπέλο, μαύρες κάλτσες μέχρι το γόνατο και πουκάμισο λευκό. Η Ειρήνη Νάζου μας επισημαίνει ‘’Σε μια έρευνα που πραγματοποίησα, σχετικά με το ερώτημα: γιατί το καπέλο των άλλων  νησιωτικών περιοχών ήταν το φέσι και της Μυκόνου ήταν ένα καπέλο φτιαγμένο από γούνα, ανακάλυψα ότι η Μύκονος κατελήφθη από τους Ρώσους, οι οποίοι την είχαν στην κατοχή τους το διάστημα 1770-1774 και έτσι το νησί ήταν Ρωσοκρατούμενο, ενώ τα υπόλοιπα νησιά ήταν Τουρκοκρατούμενα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη τωρινή Δημαρχεία στεγαζόταν το Ρωσικό Προξενείο και όπως παρατηρείτε είναι το μοναδικό κτήριο χτισμένο με κεραμίδια και το οποίο διατηρείται.’’

Μαντώ Μαυρογένους.

Η πιο ζηλευτή και εξαίρετη προσωπικότητα, που πρωτοστάτησε στο νησί, κατά την Επανάσταση του 1821. Γυναίκα που δεν δίστασε να χαρίσει όλα τα υπάρχοντά της για να βοηθήσει τον τόπο της στον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Μια γυναίκα με απαράμιλλη ομορφιά και γνώση, κατόρθωσε να βοηθήσει με σθένος και αποφασιστικότητα όσους ζήτησαν χέρι βοηθείας. Έθεσε μάλιστα τον εαυτό της σε κίνδυνο για χάριν της πατρίδος.

Όπως έγραψε για αυτήν και ο φιλέλληνας Ιταλός γιατρός Pierviviano Zecchini σε ένα από τα βιβλία του, «η Μαντώ δίδαξε ότι χωρίς την αγάπη στην Πατρίδα και επομένως χωρίς ελευθερία και ανεξαρτησία δεν υπάρχει ούτε αξιοπρέπεια, ούτε αρετή, ούτε ευτυχία επί της γης». Με απόλυτο σεβασμό και αγάπη προς το πρόσωπό και την προσφορά στην χώρα αλλά και στη Μύκονο, αυτής της τόσο σημαντικής και δυναμικής προσωπικότητας, καταπιάστηκαν και αναπαρήγαν την φορεσιά της δύο εξαιρετικές μοδίστρες απ’ το Σύλλογο Γυναικών,  ξεχωριστές για την καλλιτεχνία τους και την υπομονή τους. Για την πιστή αναπαραγωγή της φορεσιάς, βασίστηκαν στην λιθογραφεία που παρουσίαζε την Μαντώ, η οποία παρουσιάστηκε στο κοινό στο Λονδίνο του 1826 και αγοράστηκε τον Δεκέμβριο του 1984 από ένα παλαιοβιβλιοπωλείο στο Κολωνάκι.

Κοσμήματα

Συμπλήρωναν το σύνολο της παρουσίας των γυναικών του νησιού. Οι περισσότερες Μυκονιάτισσες είναι γεμάτες περηφάνεια για τα κοσμήματά τους και κυρίως για τα σκουλαρίκια τους. Τα κοσμήματα τα έφεραν πρώτοι στο νησί οι καπεταναίοι, από τα μακρινά τους ταξίδια. Για να μπορέσουν να ξεχωρίσουν και να εδραιωθούν ως μυκονιάτικα, κάθε φορά που κάποιο σκουλαρίκι χρειαζόταν επιδιόρθωση, ο τεχνίτης που το αναλάμβανε αντέγραφε τα σχέδια.

Έτσι η κάθε κυρία που ήθελε να φτιάξει ένα καινούργιο ζευγάρι έβαζε τη δικής της προσωπική πινελιά στο σκουλαρίκι, με αποτέλεσμα να γίνονται μοναδικά. Έτσι απέκτησαν ιδιαίτερη αξία και θέση στην πολιτιστική κληρονομιά της Μυκόνου.

Τα σκουλαρίκια περνούσαν και συνεχίζουν να περνάνε από γενιά σε γενιά. Οι κοπέλες είχαν τρεις ευκαιρίες να αποκτήσουν το δικό τους ξεχωριστό ζευγάρι.

1) Από τη γιαγιά στην εγγονή λόγω του ονόματος της που θα φέρει το νεοφώτιστο κορίτσι. Εδώ έχουμε το έθιμο το πρώτο κορίτσι να παίρνει το όνομα της γιαγιάς απ’ τη μεριά της μάνας ενώ το αγόρι του παππού απ’ τη μεριά του πατέρα

2) από τη νονά ως δώρο για την βάφτιση μαζί με τον σταυρό και

3) από τον αγαπημένο τους σαν δώρο του αρραβώνα και επιστέγασης τηςαγάπης,που έτρεφε ο νέος για την κοπέλα. 

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

Ερχόμενος κανείς στο νησί θα αντιληφθεί, πως υπάρχει πλήθος εκκλησιών. Εκτός από τις 3 ενορίες στη χώρα και 1 στην Άνωμερα κάθε οικογένεια έχει και τη δική της εκκλησία. Θεωρούσαν ότι ήταν ευλογία για την οικογένεια να έχει προστάτη της κάποιον Άγιο. Υποχρέωση κάθε οικογένειας ήταν να κάνει μια λειτουργία το χρόνο, στη γιορτή του Αγίου. Οι ετήσιες και καθιερωμένες γιορτές του έτους τελούνταν στις ενορίες του νησιού. Στις αρχές στα ξωκκλήσια των οικογενειών που τελούσαν τις λειτουργιές για να τιμήσουν τον Άγιο στήνανε ένα μικρό γλέντι στην αυλή της εκκλησιάς πηγαίνοντας το καλαθάκι τους έχοντας μέσα τρόφιμα και κρασί. Αργότερα που ανθήσαν τα οικονομικά κάθε οικογένεια οργάνωνε το δικό της πανηγύρι.

Από το φαγητό μέχρι και την μουσική, την επιμελούνταν οι ίδιοι. Τα φαγητά που έβγαζαν τότε ήταν  βραστό κρέας, ζουμί και γιαχνί απ’ τ’ αρνιά που δορίζαν οι χωρικοί στην οικογένεια προς τιμή του Αγίου, χοιροκεφαλή με λάχανα ή προβάσια, μπακαλιάρο κ λουβιά αμπελοφάσουλα κοινώς με σκορδαλιά, κρεμμυδόπιτα,  κεφτέδες και μελόπιτα ή τσιμπιτά. Εδώ μας τονίζει η Ειρήνη Νάζου ‘’Στις εκκλησιές  συνήθως πηγαίνανε με τα πόδια ή με τις γαιδάροι διότι δεν υπήρχαν τότε μεταφορικά μέσα. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος αιτιολογείται γιατί και οι τοπικοί μας χοροί δεν είναι πηδηχτοί εκτός απ’ τον Μπαλαριστό και την σούστα.  Διότι κουράζονταν καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής με αποτέλεσμα οι δυνάμεις τους να εξαντλούνται μέχρι το τέλος των πανηγυριών.’’ 

Οι παραδοσιακοί χοροί της Μυκόνου είναι

ο Συρτός, Καλαματιανός,

Μπαλαριστός,

Μπάλος και Σούστα. 

Κατά τη διάρκεια του χρόνου η Μύκονος έχει διάφορα έθιμα να επιδείξει και να μεταφέρει μέχρι το τώρα. 

Τα Μπαλόσια: γιορτή που αποτελεί αρχή των αποκριάτικων εκδηλώσεων στο νησί. 

Οι Κουκουγέροι: Κατά τη διάρκεια της Αποκριάς οι κάτοικοι ντύνονταν κουκουγέροι, δηλαδή μασκαράδες. Το κουκουγερλίκι ξεκινούσε από το πρώτο βράδυ που έμπαινε το Τριώδιο έως και την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. 

Το πρώτο Σάββατο μετά την Καθαρά Δευτέρα, η εικόνα της Παναγίας Τουρλιανής κατεβαίνει συνοδεία πιστών με τα πόδια από την Άνω Μερά που βρίσκεται, στη Χώρα, σε μια διαδρομή 8 χλμ και παραμένει στη Χώρα μέχρι και το Σάββατο του Λαζάρου, όπου και επιστρέφει στο μοναστήρι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.  Παραμονή της επιστροφής της εικόνας στη θέση της, οι γυναίκες του νησιού πλάθουν τα Λαζαράκια. Τσουρεκάκια με ανθρώπινη μορφή, με συστατικά τη ζάχαρη, τις σταφίδες και τα μοσχοκάρφια στη θέση των ματιών. 

Τα Βάγια: Την Κυριακή των Βαΐων  οι παπάδες των ενοριών  προσφέρουν στα παιδιά της ενορίας  Βάγια τα οποία έχουν φτιάξει με τους επιτρόπους τις προηγούμενες ημέρες. Ακολουθεί λιτανεία με στάση στο γιαλό, τραγουδώντας: Βάγιο Βάγιο των Βαγιώ, τρώμε ψάρι και κολιό και την άλλη Κυριακή τρώμε το ψητό αρνί. 

Επιπλέον την Κυριακή των Βαΐων έχει καθιερωθεί τα τελευταία  8 χρόνια να χορεύεται στο γιαλό το χασάπικο της Μυκόνου. Συμμετέχουν πάνω από 300 χορευτές. 

Τη Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνονται οι  Λαμπροκουλούρες, τα κουλουράκια και βάφουμε τα κόκκινα αυγά. 

Την Μεγάλη Παρασκευή ο Λαογραφικός Σύλλογος Γυναικών Μυκόνου ψάλλει το Μοιρολόι της Παναγίας σε όλες τις ενορίες του νησιού. 

Η περιφορά των Επιταφίων γίνεται στα στενά της Χώρα. 

Η Ανάσταση πραγματοποιείται στην αυλή στης κάθε ενορίας. Όσοι έχουν κάποιους που έχουν πεθάνει κατά τη διάρκεια της χρονιάς εκείνη τη βραδιά κερνάνε τον κόσμο κρέας ψητό με πατάτες και κόκκινο κρασί για συχώριο. 

Την Κυριακή του Πάσχα στα σπίτια σουβλίζουν αρνιά και το  γλέντι ξεκινά. 

Το έθιμο της Μαλλιαρής: Την ημέρα της Αναλήψεως πηγαίνουν στη θάλασσα για το πρώτο επίσημο μπάνιο του καλοκαιριού. Σκοπός είναι να βρουν μια πέτρα με φύκια και να την φέρουν στο σπίτι. Με αυτή τη μαλλιαρή πέτρα περνούν την πόρτα του σπιτιού και λένε: «μέσα μπαίνει η μαλλιαρή» και βγαίνοντας ξανά έξω συμπληρώνουν «όξω οι ψύλλοι κι οι κοριοί» επαναλαμβάνοντας 3 φορές. Η πέτρα αυτή τοποθετείται κάτω από το κρεβάτι του νοικοκύρη του σπιτιού όπου και παραμένει μέχρι το επόμενο έτος, για να αντικατασταθεί με τη νέα. Με αυτόν τον τρόπο διώχνουν το κακό από το σπίτι. 

Της Αναλήψεως, ρίχνανε τα πρόβατα στη θάλασσα για ευλογία και την Γαλατοπέμπτη μοιράζανε όλο το γάλα και τις ροβολιές, που είχαν για να βγει καλή η ετήσια παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων.

Το κλέψιμο του Μάη: Παραμονή της Πρωτομαγιάς τα μεσάνυχτα όλοι οι ερωτευμένοι πηγαίνουν στα ξένα σπίτια και κλέβουν το πιο ωραίο  Μάη (στεφάνι από λουλούδια), και τον πηγαίνανε έξω από το σπίτι της αγαπημένης τους για να την εντυπωσιάσουν. 

Οι φωτιές του Αη Γιάννη του Φωταριστή: Εκείνη τη βραδιά καίμε στις γειτονιές του Μάηδες και πηδάμε 3 φορές πάνω απ’ τη φωτιά. Την ίδια βραδιά έχουμε και τον Κλείδωνα. Είναι  μεγάλη κανάτα πήλινη με νερό όπου μέσα σε αυτή τοποθετούν κρυφά τα κορίτσια κάποιο μικρό αντικείμενο τους. Η πιο θαρραλέα της παρέας πιάνοντας κάθε φορά  ένα μέσα απ’ τη κανάτα χωρίς να ξέρει σε ποια ανήκει λέει και ένα αθυρόστομο  στιχάκι το οποίο απευθύνεται σε αυτή που ανήκει το αντικείμενο. 

Τον 15 Αυγούστο και στα Εννιάμερα της Παναγίας διοργανώνονται πανηγύρια στην πλατεία της Άνω Μεράς. 

Ο Τρύγος: Κάθε δεύτερη Κυριακή του Σεπτεμβρίου οι χωρικοί αναβιώνουν στο Αγροτομουσείο το πανηγύρι του Τρύγου. Μαζεύονται οι οικογένειες των αγροτών τρώνε, γλεντούν και πατούν τα σταφύλια στο Πατητήρι.

Τα χοιροσφάγια: Τον Νοέμβρη κ Δεκέμβρη κυρίως λόγω κρύου οι οικογένειες σφάζουν τον χοίρο κ τον αποθηκεύουν για να βγάλουν τον χειμώνα. Στα χοιροσφάγια φτιάχνονται οι λούζες, τα λουκάνικα, τα σύγκλινα (κρέας με γλίνα -βούτυρο), το παστό λαρδί, οι παΐδες  και άλλα.

Τα Χριστούγεννα το κεντρικό κρέας στο εορταστικό τραπέζι είναι η κότα για να διώξουμε τον χρόνο που φεύγει και την Παραμονή πρωτοχρονιάς το χοιρινό για το καλωσόρισμα του νέου έτους

Τα Δηλιανά Κάλαντα: Είναι τα κάλαντα που ψάλλονται την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς και ονομάζονται έτσι διότι η παράδοση λέει πως ο Άγιος Βασίλης έρχεται από τις κάτω Δήλες. 

Και εδώ κλείνει ο κύκλος της αναδρομής μας στο παρελθόν. Μαθαίνοντας από το παλιό, δρούμε αποφασιστικά στο παρόν και δημιουργούμε για το μέλλον! 

Η παράδοση δεν είναι ότι παραλάβαμε αλλά ότι θα παραδώσουμε! 

Ευχαριστώ την Ειρήνη Νάζου για την ευγενική παραχώρηση του αρχείου της!!

Αν σας αρέσει η παρέα μας , ακολουθήστε τη ”Γωνιά Χαλάρωσης” στο Facebook

Παρακάτω θα ακούσουμε όμορφα τραγούδια από το όμορφο νησί!!!

1. Θάλασσα τους θαλασσινούς

2) Θα γίνω παπάς

3) Εγώ είμαι ενός ψαρά παιδί