Βίλα Τζεμποργά ή Σαλέμ

Συντάκτης : Δημήτρης Λιάρος

Όλες οι φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του Κου Δημήτρη Λιάρου

Θα ξεκινήσουμε ένα μικρό αφιέρωμα στη Θεσσαλονίκη μιας περασμένης εποχής, στην Περιοχή με τις ωραιότερες επαύλεις της πόλης!

Σήμερα την ξέρουμε ως οδό Βασιλίσσης Όλγας όμως, κάποτε υπήρξε η πιο πλούσια και εξευρωπαϊσμένη γειτονιά της Θεσσαλονίκης

με το όνομα Xαμηδιέ, προς τιμή του Σουλτάνου Aβδούλ Xαμίτ του B΄

Ήταν η πρώτη συνοικία «εκτός των τειχών» που αναπτύχθηκε οικιστικά, από τη δεκαετία του 1880.

Εδώ δεν υπήρχε διαχωρισµός ανά εθνικότητα, όπως στις συνοικίες των Χριστιανών, των Εβραίων και των Μουσουλµάνων,

αλλά τα κριτήρια ήταν καθαρά οικονοµικά και κοινωνικά.

Η σύνθεση, δηλαδή, του πληθυσµού στην περιοχή αυτήν ήταν κοσµοπολίτικη και οι κατοικίες προσαρµοσµένες στον τρόπο ζωής της αστικής ευρωπαϊκής ελίτ.

Σήμερα αν παρατηρήσουμε ,

ανάμεσα σε δύο μεγάλες πολυκατοικίες ,στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας 20 στο Φάληρο και παρά τα εμφανή σημάδια του χρόνου

και της εγκατάλειψης, στέκεται αγέρωχη εδώ και 140 περίπου χρόνια, η Βίλα Τζεμποργά ή αλλιώς Σαλέμ.

Μέρος της «Οδού των Εξοχών», που αποτελούσε το πολυεθνικό προάστιο των προυχόντων της πόλης έξω από τα τείχη .

Σύμφωνα με στοιχεία της 4ης Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων, το κτίριο χρονολογείται στα τέλη του 19ου αιώνα.

Ο γαλλικής υπηκοότητας Εβραίος έμπορος, Τζεμποργά, αγόρασε το 1878 το παραλιακό οικόπεδο από τον Αλή Εφέντη, γιο του Ισμαήλ Αγά.

Η βίλα  κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη

Περίπου μία δεκαετία αργότερα, το σπίτι αλλά και το οικόπεδο πέρασαν στα χέρια της Ελβετίδας Άννας Εβελμαν ή Όλμαν.

Τον Οκτώβριο του 1894, το ακίνητο πωλήθηκε στον Ισραηλίτη δικηγόρο Εμμανουήλ Ραφαήλ Σαλέμ, (ο πατέρας του ήταν ραβίνος),  

και για περίπου 30 χρόνια μένει στην κυριότητα της οικογένειας δίνοντας ένα από τα δύο ονόματα με τα οποία είναι γνωστό το οίκημα: «Οικία Σαλέμ»

και φυσικά λίγοι γνωρίζουν πως σ’αυτό το κτήριο γεννήθηκε ένας από του κορυφαίους μαθηματικούς του 20ού αιώνα, ο Ραφαέλ Σαλέμ..

Προξενείο

Το 1915 στέγασε το προξενείο της Αυστροουγγαρίας και στη συνέχεια, στα χρόνια της κατοχής της πόλης

από τα γαλοβρετανικά στρατεύματα της Αντάντ, το στρατηγείο των Σέρβων.

Το κτήριο πουλήθηκε το 1924 στο ιταλικό κράτος και υπήρξε έως το 1978 στέγη του Ιταλικού Προξενείου Θεσσαλονίκης.

Πίσω από τους τοίχους της ‘’Βίλας Σαλέμ’’ στη διάρκεια της κατοχής ζωντάνευε καθημερινά το δράμα

χιλιάδων εβραικών οικογενειών που προσπαθούσαν να γλιτώσουν από τις ναζιστικές φρικαλεότητες.

Ο Ιταλός πρόξενος Γουέλφο Ζαμπόνι λειτουργούσε στο προξενείο ένα πραγματικό «εργαστήριο σωτηρίας» για αρκετούς Εβραίους της πόλης.

Ο πρόξενος Γουέλφο Ζαμπόνι, με τη βοήθεια της γραμματέας του της 19χρονης Ντρίτα Τζίομα,εξέδιδε πλαστά έγγραφα που εμφάνιζαν σαν ιταλικής καταγωγής Ελληνες Εβραίους.

Mε τα έγγραφα αυτά γλίτωναν τον εκτοπισμό τους στο Αουσβιτς.

Μετά το σεισμό του 1978 εγκαταλείφθηκε

παρόλο που το κτίριο δεν παρουσίασε στατικές βλάβες.

Το προξενείο μεταφέρθηκε στο κτιριακό συγκρότημα των ιταλικών Monopoli di Stato και του Ιταλικού Ινστιτούτου,

που κατασκευάστηκε μετά την κατεδάφιση της Βίλας Ιντας επί της οδού Φλέμινγκ (πρώην Οδός Μιζραχή) με Ολγας.

Αρχιτεκτονική

Η έπαυλη χαρακτηρίζεται από την περίτεχνη πρόσοψη και τα πλούσια υλικά, ενώ θεωρείται χαρακτηριστικό παράδειγμα του νεομπαρόκ εκλεκτικισμού που κυριαρχεί τότε στην πόλη, (ιδιαίτερα τα μπαρόκ αετώματα της).

Το κτήριο με υπερυψωμένο κλιμακοστάσιο, είναι δείγμα «στυλιστικού πλουραλισμού» που αφομοιώνει αρχιτεκτονικά στοιχεία από τον κλασικισμό, την Αναγέννηση και το μπαρόκ.

Η βίλα στην έβδομη τέχνη

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος χρησιμοποίησε τη βίλα για τις ανάγκες των γυρισμάτων της ταινίας «Μια αιωνιότητα και μια μέρα» 

ενώ το 2014 η εντυπωσιακή πρόσοψη του εγκαταλειμμένου διατηρητέου έγινε poster promotion

για την τρίτη σεζόν της διάσημης σειράς American Horror story.

Μόνο που στο info του poster το στοιχειωμένο αρχοντικό υποτίθεται ότι βρισκόταν στη Νέα Ορλεάνη αφού εκεί διαδραματιζόταν η σειρά.

πηγή πληροφοριών: https://www.ethnos.gr , https://www.thes.gr/, https://www.thessalonikiartsandculture.gr/

Στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε να παρακολουθήσετε εικονογραφία της Συνοικίας των Εξοχών (1885-1912).

Τρέιλερ από την μικρού μήκους ταινία παραγωγής της Πολιτιστικής Εταιρείας που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Βασίλη Κολώνα.

Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο Facebook ή Την ομάδα μας στο Facebook