Χριστίνα Γαρμπή – ”Ο Καλπασμός των ονείρων”
15 Μαΐου 2021
Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων
17 Μαΐου 2021Το 1869 διοικητής στη Θεσσαλονίκη, μέρος τότε ακόμη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν ο Σαμπρί Πασάς, από τη Σμύρνη, ο οποίος ακολουθούσε κατά πόδας το ρεύμα της εποχής που ήθελε ανοιχτές τις πόλεις.
Σε όλη την Ευρώπη του ύστερου δέκατου ένατου αιώνα η αστυφιλία γκρέμιζε τα μεσαιωνικά τείχη: το 1860 στην Αμβέρσα και τη Βαρκελόνη,το 1870 στο Άμστερνταμ και το 1878 στη Βιέννη , έτσι και ο Σαμπρί Πασάς πήγε με το ασημένιο του σφυρί στο παραθαλάσσιο τείχος κι έριξε την πρώτη πέτρα στο νερό.Έως τότε το παλιό παραθαλάσσιο τείχος είχε σταθεί κάτι σαν φράγμα απέναντι στον έξω κόσμο.
Τρείς κυρίως οι λόγοι κατεδάφισης των τειχών:
για λόγους υγιεινής – δεν έφτανε ο Θαλασσινός αέρας στη πόλη με αποτέλεσμα να υποφέρει ο πληθυσμός από διάφορες επιδημικές ασθένειες.
Παράλληλα υπήρχε το όραμα να δημιουργηθεί μια μεγάλη προκυμαία στην οποία θα μπορούσε να φιλοξενήσει πολλά περισσότερα πλοία από το μικρό λιμανάκι που υπήρχε μέχρι τότε..
Και ο τρίτος λόγος ήταν η ανάπτυξη του εμπορίου με τη δημιουργία καταστημάτων πάνω στο μέτωπο της παραλίας.
Η Πόλη που πνιγόταν τώρα ανασαίνει
Το παραλιακό τείχος ήταν θεμελιωμένο σε ασταθές έδαφος κι εκτεθειμένο στα κύματα. Το ύψος του δεν ξεπερνούσε το ύψος των διώροφων κατοικιών.
Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι έμεναν στο Μπαΐρι (στην Άνω Πόλη) κι εκεί τα πράγματα ήταν καλά. Άνεση και καθαρός αέρας.
Οι χριστιανοί έμεναν πιο χαμηλά, κατά μήκος του ανατολικού τείχους. Από την Εγνατία και κάτω, στον Κάμπο, έμεναν οι εβραίοι.
Οι εβραϊκοί μαχαλάδες βρίσκονταν πίσω από το παραλιακό τείχος. Τα σπίτια ήταν στριμωγμένα, μικρά και χωρίς αυλές.
Σπίτια ανοιχτά που έμπαζαν κρύο, αέρα και βροχή απ’ όλες τις μεριές, έλλειψη καθαριότητας και στενότητα χώρου.
Ήταν σπίτια πάμφτωχων εργατών, υφαντών και χαμάληδων. Οι δρόμοι ήταν κακοστρωμένοι και βρόμικοι –λάσπη, απόνερα από τα πλυσταριά, βρομόνερα από τα σπίτια, ψοφίμια, σκουπίδια και καβαλίνες.
Ρέματα διέσχιζαν τους μαχαλάδες και χύνονταν στη θάλασσα. Στο εμπορικό κέντρο, Καπάνι και Μοδιάνο, μα και αλλού, οι δρόμοι ήταν στενοί και σκεπασμένοι με σανίδες, σκοτεινοί κι ανήλιαγοι όλο τον χρόνο, δροσεροί το καλοκαίρι, χωρίς όμως επαρκή εξαερισμό.
Τέτοιες συνθήκες ευνοούσαν τις συμφορές. Μια τέτοια συμφορά ήταν η επιδημία πανούκλας που θέρισε 7.000 ανθρώπους (χριστιανούς και μουσουλμάνους, αλλά πιο πολλούς εβραίους), σε μια εποχή που ο πληθυσμός της πόλης αριθμούσε 40.000 κατοίκους.
Πριν γκρεμιστεί το παραλιακό τείχος και φυσήξει καθαρός αέρας από τη θάλασσα, όλη η περιοχή πίσω του αποτελούσε μια μεγάλη, μόνιμη και φοβερή εστία μόλυνσης.
Το παραλιακό τείχος ήταν θεμελιωμένο σε ασταθές έδαφος κι εκτεθειμένο στα κύματα. Το ύψος του δεν ξεπερνούσε το ύψος των διώροφων κατοικιών.
Έτσι μέχρι το 1873 κατεδαφίστηκαν τμήματα του ανατολικού και δυτικού τείχους της πόλης που υπήρχε από την Εγνατία μέχρι τη θάλασσα.
Ο Σαμπρή-πασά πριν έρθει Θεσσαλονίκη ήταν διοικητής της Σμύρνης και είχε κατασκευάσει το 1866 τη νέα προκυμαία της Σμύρνης με το μηχανικό Ρόκκο Βιτάλι. Και όταν μετατέθηκε στη Θεσσαλονίκη κάλεσε τον ίδιο μηχανικό να κατασκευάσει και την προκυμαία της Θεσσαλονίκης.
Αντιδράσεις στη κατεδάφιση των τειχών υπήρξαν κυρίως από τους Οθωμανούς στρατιωτικούς και τον πληθυσμό της πόλης. Με τα υλικά από τη κατεδάφιση των τειχών έγινε η πρώτη επιχωμάτωση της παραλίας.
Για να μεγαλώσει το λιμάνι, ο Σαμπρί Πασάς πρότεινε με τα μπάζα από τα παλια τείχη να επιχωματωθεί μέρος του κολπου. Στη συνέχεια η νέα πρόσοψη, πέρα από το ότι θα δημιουργούσε χώρο για νέα δημόσια κτίρια, ακόμη καιγια ένα δημόσιο πάρκο, θα εκποιούνταν σε εργολάβους, ώστε να χρηματοδοτηθούν διάφορες απόλυτα αναγκαίες βελτιώσεις.
Ο πασάς σκεφτόταν επίσης ν’ ανοίξει μια παραθαλάσσια λεωφόρο με τραμ, που θα επέτρεπε στην κυκλοφορία να διασχίζει την πόλη χωρίς να προκαλεί συμφόρηση στον κεντρικό της δρόμο.
Με την κατεδάφιση της παλιάς Πύλης του Βαρδάρη και του τμήματος του ανατολικού τείχους που ανηφόριζε ξεκινώντας από το Λευκό Πύργο, η πόλη για πρώτη φορά άνοιξε προς τον έξω κόσμο κι άρχισε τη διαδικασία ανάπτυξης των προαστίων της
Η νέα όψη της Θεσσαλονίκης προς τον κόσμο, με το λιμάνι στη μια της άκρη και το Λευκό Πύργο στην άλλη, περιλάμβανε «ξενοδοχεία και σύγχρονα σπίτια.
Κατά μήκος της προκυμαίας ήταν παραταγμένα τα καφενεία, τα καμπαρέ, οι υπαίθριες μπιραρίες και τα καφωδεία, που θορυβούσαν ως αργά τη νύχτα . Καΐκια έδεναν σε όλο το μέτωπο πλάι στο νέο μαρμάρινο σημείο επιβίβασης, και από το 1894 ιππήλατα τραμ μετέφεραν τους επιβάτες από το σιδηροδρομικό σταθμό στον κήπο και στο εστιατόριο που είχε ανοίξει δίπλα στο Λευκό Πύργο.
Εμείς σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας δυο 3D αναπαράσταση από τον Κο Ιωάννη Αρτόπουλο που μας δείχνουν το παραλιακό τείχος της Θεσσαλονίκης. Επείδη η επιλογή ήταν δύσκολη ποιό από τα δυο να χρησιμοποιήσω γι’αυτό το άρθρο , αποφάσισα να βάλω και τα δυο γιατί πραγματικά έχουν ενδιαφέρον…
